От

От жонундо маалымат. Отту дегеле тажабай карай берүүгө болот. Мүмкүн бул биздин ата-бабаларыбыздан калган мурас болсо керек. Аларга от кандайдыр бир табышмактуу, жандуу нерсе болуп көрүнгөн. Отту колго үйрөтүшүп, өздөрүнүн турак жайына киргизип алышкан. От адамдын жашоо үчүн күрөшүндөгү эң кымбаттуу жардамчысы болгон. Отко тамак бышырып, суукта жылынышкан, жырткыч айбандарды от менен коркутуп качырышкан. Отко сыйынышып, ал жөнүндө легендаларды айтышкан. Бирок от адамдар үчүн коркунучтуу да болгон.

Алоолонуп катуу күйгөн өрт адамдардын кыйраткыч ырайымсыз жоосуна айланып, бүтүндөй шаарларды жок кылган. Отту толук баш ийдирүү үчүн анын сырын билүү керек болгон. Акыр-аягында анын жашырын сырлары да белгилүү болду. Келгиле, күйүп жаткан отту тегеректей отуруп карап көрөлү. Мына, отко салынган бутак чытырап күйүп, кышылдай баштады. Демек жыгачтагы суу бууланууда.

Андан кийин бутак карарып күйө баштайт. Адегенде аябай түтөйт, качан гана жалындап жакшы күйгөндө түтүн жокко эсе болуп калат. Кандай кубулуш болуп атат? Отко салынган жыгач күйүп, көмүртек жана суутектен турган учма заттар (алар органикалык заттар деп аталат) бөлүнүп чыгат. Жогорку температурада алар кычкылтек менен биригип, химиктер айткандай кычкылдануу реакциясы жүрөт. Натыйжада көмүр кычкыл газы, суу пайда болуп, жылуулук бөлүнүп чыгат. Бирок органикалык заттар адегенде эле толук кычкылданбайт, ошондуктан от жакшы күйө электе ыштын көптөгөн майда бөлүкчөлөрү бөлүнүп чыгат. Качан гана алар ысыганда жаркырап жалын пайда кылат. От жонундо тушунук кызыктуу бекен? кызыктар алдыда.

Ал эми муздаганда суунун буусу менен кошо түтүндү пайда кылат. Жыгач болсо күйүп, андан учма заттар ажырап бөлүнүп чыккандан кийин карарып көмүр боло баштайт. Ташкөмүр катуу ысыган учурда кычкылтек менен кошулат да, күйө баштайт. Ысык күчөгөндөн күчөп отуруп, майда ыш толук күйгөндүктөн түтүн чыкпай калат. Тутандырыктын үстүнө салынган көмүр ушинтип күйөт. Адамдарды жылуулук менен камсыз кылыш үчүн аябагандай көп өлчөмдөгү отун талап кылынат. Терең шахталар менен карьерден казылып алынган ташкөмүр тоо-тоо болуп үйүлүп жатат.

Нефть скважиналарынан деңиздей чалкыган нефть сордурулуп алынат. Мунун баары бизди жылытууга гана керек кылынбайт. Электр станциялардын мештерине жагылат. Отун кыймылдаткычтарды, реактивдуу кыймылдаткычтарда күйгүзүлөт. Демек, оттун күчү автомобилди да, учакты да, космос кемесин да кыймылга келтирет. Ал эми энергиянын булагы - кычкылдануу - кандайдыр бир зат менен кычкылтек биригүүчү химиялык реакция. Ырас, кычкылданганда ар дайым эле от күйүп, түтүн чыга бербейт. Себеби, биринчиден, кычкылтек менен күйбөй турган заттар да биригет.

Мисалы, дат басуу - Темирдин кычкылдануусунун натыйжасы. Экинчиден, кычкылдануу өтө жай жүрөт жана эч нерсе менен тутанып күйүшү мүмкүн эмес. Бул да түтүнсүз, жалынсыз, ышсыз, көзгө көрүнбөгөн, бирок жылуулук берүүчү от болуп эсептелет. Макалабыз от жонундо дилбаян сыяктуу да болуп калдык окшойт. Достоп комментарий жазгандан тартынбагыла.