Суу

• Жалпы маалымат
• Таза суу, колдонуу, табуу
• Химиялык аталыштары
• Түрлөрү
• Табиятта
  • Кыргызстанда
  • Жерден тышкаркы суу
• Мааниси
• Изилдөөлөр
• Кызыктуу фактылар

Суу
Суу молекуласынын өлчөмдөрү
Системалык аталышы	Суутек оксиди, суу
Салттуу аталышы	суу
Химиялык формуласы	H₂O
Физикалык касиеттери
Абалы	суюктук
Молярдык масса	18,01528 г/моль
Тыгыздыгы	1 г/см3
Катуулугу	1,5
Динамикалык илээшкектик	0,00101 Па·с
Кинематикалык илээшкектик	0,01012 см²/с (20 °Cда)
Заттагы үндүн ылдамдыгы	1348 м/с (дистиллирленген суу)
Температуралык касиеттери
Эрүү температурасы	273,1 K (0 ° C)
Кайноо температурасы	Жалпысынан — 100°C, тагыраагы — 99,974°C же 373,1 Kельвин
Бузулуу температурасы	2200 °C 3% молекулага бузулат
Критикалык чекит	647,1 K (374 ° C), 22,064 МПа
Молярдык жылуулук сыйымдуулугу	75,37 Дж/(моль·К)
Жылуулук өткөрүмдүүлүгү	0,56 Вт/(м·K)
Калыптануу энтальпиясы	-285,83 кДж/моль
Кайноо энтальпиясы	40,656 кДж/моль жана 40 655,928 Дж/моль
Салыштырмалуу буулануу жылуулугу	2256,2 кДж/кг
Салыштырмалуу эрүү жылуулугу	332,4 кДж/кг
Химиялык касиеттери
Кислотасынын диссоциация константасы pKa	15,74
Диэлектрлик өткөрүмдүүлүгү	80,4 (20 ° C), 78,5 (25 ° C)
Оптикалык касиеттери
Чагылуу көрсөткүчү	1,3945, 1,33432, 1,32612, 1,39336, 1,33298, 1,32524
Классификациясы
CAS каттоо номери	7732-18-5
PubChem	962
EINECS каттоо номери	231-791-2
SMILES	O
RTECS	ZC0110000
ChEBI	15377
ChemSpider	937

Ысыган кезде сууга, көлгө түшүп жыргайбыз, чабак уруп ойнойбуз, мунун баары суу. Аптапта акактап жан-жаныбарлар дагы суу ичишет. Суу бардыгын сергитет. Суу бардыгын тазартат. Суунун пейли кең. Суусуз жашоо жок. Ошондуктан, кыргыз эли «таза болсоң, суудай бол» деп бекеринен айтпаса керек.

Суунун жашоо булагынан кийинки экинчи негизги касиети, айтылгандай эле, ал күчтүү уюлдуу эриткич болуп, көптөгөн заттарды эритет. Табигый шарттарда дайыма өзүндө эритилген заттарды камтыйт (туздар, газдар). Силер, албетте, тузду сорпого салганда эрип кетерин көргөнсүңөр. Ошол сыяктуу эле суу жердеги ар түрдүү туздарды жана башка көптөгөн катуу заттарды, ошондой эле газдарды да эритет. Табиятта таптаза суу болбойт.

Таптаза сууну лабораторияда гана алууга болуп, анын аталышы «дистиллирленген суу». Мындай суу даамсыз, себеби анда тирүү организмге керектүү болгон туз жок, суукта тоңбойт жана ток өткөрбөйт. Ал эми деңиз суусунда эриген ар түрдүү туздар өтө көп, ошондуктан ал ичүүгө жарабайт. Бирок, дистиллирленген суунун оозу ачык болуп, кичине эле чаң кирип кетсе, ал кадимки суудай кышында тоңуп, электр тогун өткөрмө болуп калат.

Заттардын жана энергиянын глобалдуу айлануусунда, Жердеги жашоонун пайда болушу жана аны колдоп турууда, тирүү организмдердин химиялык түзүмүндө, климаттын жана аба ырайынын калыптануусунда суунун мааниси зор. Суу Жердеги бардык тирүү организмдердин эң маанилүү заты саналат. Өсүмдүктөрдүн жана жаныбарлардын организминде орточо 50% ашык суу камтылат.

Жердеги суунун орточо көлөмү 1400 млн км³. Жер шарынын 71% суу каптап турат (океандар, деңиздер, көлдөр, дарыялар, муздар — 361,13 млн км²).

Жердеги суунун жалпы көлөмү өзгөрбөйт. Океан, деңиз, дарыя, көлдөрдөн суу бууланып, булутка айланат. Андан жаан-чачын (жамгыр, кар, мөндүр) жана шүүдүрүм түрүндө түшүп, кайрадан кургак жердеги сууларга жана океан деңиздерге кошулат. Бирок жердеги таза суу бара-бара азайып баратат. Адамдар сууну өнөр жайда барган сайын көп пайдаланып, анын калдыктары менен суулар булганууда. Инженерлер сууну тазалоонун түрдүү ыкмаларын ойлоп табышты. Биздин өлкөдө өнөр жай калдыктары, иштетилген булганыч суулар менен булгоого тыюу салынган.

Жер суусунун көпчүлүк бөлүгү (97,54 %) Дүйнөлүк океанга таандык — бул айыл чарбага жана ичүүгө жараксыз туздуу суу. Таза суу болсо, негизинен, мөңгүлөрдө, уюл муздарында (1,81%), жер астындагы сууларда (0,63% айланасында), жана аз гана бөлүгү (0,009%) дарыяларда, көлдөрдө камтылган. Материктик туздуу суулар 0,007% түзөт, атмосферада болсо планетабыздагы бардык суулардын 0,001% гана бар. Жердин мантиясынын курамында Дүйнөлүк океанга караганда 10—12 эсе көп суу камтылган.

Суу — суюк фазадан катуусуна өткөндө, кеңейе турган аз сандагы заттардын бири (суудан тышкары мындай касиетке сурьма, висмут, галлий, германий жана кээ бир кошулмалар жана аралашмалар ээ).

Курамына суутек менен кычкылтектен тышкары, булганган (көбүнчө адам ишмердүүлүгүнүн аркасынан) же табигый абалдарына жараша башка заттарды дагы камтышы мүмкүн. Мисалы: O₃ (озон), NH₃, +NO₂ (нитриттер), +NO₃ (нитраттар), +HCl (хлориддер), +SO4 (сульфаты), Fe (темир), F (фтор), Са (кальций), Mg (магний), Na (натрий), Mn (марганец), Cl (хлор), Нефть өнүдүрүмдөрү, Полифосфаттар, Si (кремний), H₂S (күкүрт суутеги), Pb (коргошун), Ве (берилий), Мо (молибден) жана башкалар.

Суу деген эмне? Суу — жашоодогу эң зарыл нерселердин бири. Айтылгандай эле, бардык тирүү жандыктардын тиричилиги үчүн таза суу талап кылынат. Жада калса, өсүмдүктөргө дагы. Сугат иштери, ошондой эле ичүү үчүн океан, деңиздерин суусун колдонууга болбойт, анткени, андагы туз жана минералдык заттар көп болгондуктан тирүү организм сууну кабыл алганда (анын ичинде адам дагы), ден-соолукка зыян келтирип, өлүмгө да учуратышы мүмкүн. Өсүмдүктөр, өзгөчө айыл-чарба өсүмдүктөрү, суудагы тузга өтө сезимтал келет. Тузду суу менен сугарганда булар тез эле куурап кетет. Жалпысынан ушул себептен океан жана деңиздердин суусу колдонулбайт.

Бириккен Араб Эмиреттарда, Японияда, Израилде таза суу маселесин чечүү үчүн деңиз суусун кайнатып-буулантып, туздан ажыратуу технологиялары колдонулат. Таза сууну конденсациялоо ыкмасы аркылуу абадан алуу технологиясы да бар. Анткени, эң кургак делген Сахара чөлүндө дагы абадан сууну алса болот.

Абадан сууну конденсациялоо үчүн көп учурда түн ичинде шүүдүрүм чогултуучу торчолорду колдонушат. Күндүзү болсо, күн энергиясы менен же жөн гана аккумуляторлор менен иштөөчү кыймылдаткычтарды колдонуп, атайын радиаторго абаны үйлөтүү ыкмасы аркылуу таза сууну чогултушат. Бирок, бул ыкмалардын чоң кемчилиги — эффективдүүлүгүнүн абадан төмөндүгүндө, ошого карабастан таза суу өтө жетишсиз, кургак аймактарда бул ыкманы айла жоктон колдонушат.

Орто кургак аймактарда жамгырдын суусун чогултуу ыкмасы айрыкча айыл-чарба иштеринде абдан эффективдүү деп саналат. Жамгыр суулары түрдүү идиштерге атайын арыкчалар, агызып келип топтоочу түтүктөр аркылуу чогултулуп, кургак мезгилде сугат иштерине тамчылатуу ыкмасы менен керектелет. Өкмөттүк же мамлекеттик деңгээлде түрдүү суу сактагычтар, көлмөлөр аркылуу суу чогултулат. Мындай сууну ичүүгө да болот, бирок, бардык ичүүчү сууларды колдонгондой эле, бактериялардан арылуу үчүн алдын-ала кайнатуу зарыл.

Биздин өлкөдө суу жетиштүү, бирок сууну үнөмдөп, булгануудан сактоо керек! Анткени, суу тез эле азайып кетиши мүмкүн. Мисал катары Индия өлкөсүн алсак, ал жерде жер аянттары дыйканчылыкка абдан көп колдонулуп жатып суу азайып кеткен. Азыр Индияда таза суу же жерди сугаруу үчүн 10-15 км алыстыктан сууну ташып келишет. Элестеткилечи, биз сууну 10-15 км алыстыктан алып келгенибизди? Андай болбоосу үчүн сууга аяр мамиле жасап аны сактоо зарыл, сууну сактоодо кийинкидей ыкмаларды колдонууга болот:

• Сууну жөнү жок агызып койбоо;
• Жуунганда сарамжалдуу колдонуу;
• Ваннага түшкөдөн көрө душка түшүү;
• Суу түтүктөрүн дайыма текшерип туруу;
• Бет-колду жууп жатканда агып жаткан сууну токтотуп коюуу;
• Бууланууну азайтуу үчүн өсүмдүктөрдү кечинде же эртең менен сугаруу;
• Жашылча-жемиштерди аккан сууга эмес, идишке куюлган сууга жуу;
• Тамчылатып сугаруу системаларын колдонуу;
• Өндүрүштүк жана коммерциялык жайларда сууну кайталап колдонуу системаларын киргизүү;
• Кир сууну бактериядан, минералдардан, химиялык заттардан жана баткактан тазалоо үчүн чыпкаларды колдонуу;
• Суу агуучу түтүктөргө үнөмдөөчү кийгизмелерди колдонуу (душ, раковина ж. б.);
• Суу менен иштеген тиричилик техникасын толук жүктөлгөндө гана колдонуу, мисалы, кир жуучу машинага кирди кичинден жуубай толук жүктөп иштетүү;
• Тамактын кайнатма суунун (түрдүү карскандардагы, идиштердеги туз жана башка минералдык заттар кошулбаган суулар) кайра иштетүү, мисалы, сугат иштерине;
• Жамгырдын суусун сугат иштерине чогултуу ж. б.

Ата-бабаларыбыз: «Суу — мал-жандын, адамдын өмүрүн тазалайт» дешип ыйык көрүшкөн. Бул жөнүндө элибизде берегидей накыл айтылат:

«Суу атасы — булак
Суу, кудукка сыйын, булгаба.
Жер — казына, суу — алтын.
Булактын көзүн ач.
Суу башынан тунат.
Суу жашоонун булагы.
Суулуу жер — бейиштин төрү.
Тамчы суу — өмүр азыгы.
Суу сыйлаган зор болор,
Суу кордогон кор болор.
Агын сууну сабаба.
Аккан сууга түкүрбө,
Жаман түшүңдү сууга айт,
Суу менен агып кетсин».

Формалдуу көз карашта суу бир нече ар түрдүү бирок туура химиялык аталыштарга ээ:

• Суутек оксиди: суутектин, -2 кычкылдануу даражасындагы кычкылтек атому менен бинардык кошулуусу, суутек кычкылы аттуу эскирген аталышы дагы кездешет.
• Суутек гидроксиди: OH^- гидроксилдик тобунун жана катиондун (H⁺) кошулмасы
• Гидроксилдик кислота: сууну металл, жана OH^- «гидроксил калдыгы» менен ордун алмаштыруучу H⁺ катион кошулмасы катары кароого болот
• Дигидроген монооксиди
• Дигидромонооксид

Суу формуласынын молекула түрүндөгү иллюстрациясы

Жердеги суу үч негизги абалда боло алат:

• катуу
• суюк
• газ

Бири-бири менен аракеттенген түрдүү формаларга ээ болушу мүмкүн:

• суу буусу жана асмандагы булуттар;
• деңиз суусу жана айсбергдер;
• мөңгүлөр жана жер бетиндеги агын суулар;
• жердеги суу алып жүрүүчү катмарлар.

Cуу өзүндө көптөгөн органикалык жана органикалык эмес заттарды эрите алат. Суунун жашоо булагы катары маанилүүлүгүнөн аны түрдүү негиздер боюнча бир нече түрлөргө бөлүштүрүүсү сейрек эмес.

Суунун келип чыгышы, курамы жана колдонуу өзгөчөлүктөрү боюнча түрлөрү:

кальций катиондору менен магнийдин камтылышы боюнча

• жумшак суу
• катуу суу

молекуласындагы суутек изотоптору боюнча

• жеңил суу (курамы боюнча дээрлик кадимки сууга туура келет)
• оор суу (дейтерийдик)
• өтө оор суу (тритийдик)

башка түрлөрү

• таза суу
• жамгыр суусу
• деңиз суусу
• жер астындагы суулар
• минералдык
• мала туздуу
• ичүүгө жарактуу
• дистиллирленген жана деиондоштурулган
• агын суулар
• жер үстүндөгү
• апирогендик
• полисуу
• түзүмдөштүрүлгөн суу — академиялык эмес теорияларда колдонулуучу термин
• эриген суу (кар, муздан)
• өлүк жана тирүү суу — жомоктогудай касиетке ээ болгон суулар, мындай суулардын болуусу аныкталган эмес

Башка заттын курамына кирип, ал зат менен физикалык байланыштар аркылуу байланышкан суу нымдуулук деп аталат. Байланышынын түрүнө жараша кийинкилер белгиленет:

• катуу заттардагы сиңирилген, тамчылама жана осмотикалык нымдуулук,
• суюктуктардагы эриген жана эмульсиялык нымдуулук,
• газдардагы суу буусу жана туман.

Нымдуулукка ээ болгон зат — нымдуу зат аталат. Нымдуулукту сиңире албаган нымдуу затты — нымдуулукка каныкккан зат дейбиз.

Конкреттүү колдонуудагы заттын курамындагы нымдуулуктун аз болгон затты кургак зат атайбыз. Таптакыр нымдуулукту камтыбаган гипотезалык зат — абсолюттук кургак зат болот. Берилген нымдуу заттын негизин түзгөн кургак зат, нымдуу заттын кургак бөлүгү болот.

Суу буусу менен газдын аралашмасы нымдуу газ аталышын алып жүрөт (эскиче аталышы буу-газ аралашмасы).

Биздин планетанын атмосферасында суу майда тамчы, булут жана туман, ошондой эле буу түрүндө болот. Конденсация учуруда атмосферадан жаан-чачын түрүндө чыгат. Жалпысынан Жердин суюк суу кыртышы гидросфера аталат, ал эми, катуусу — криосфера. Жоромолдорго ылайык Жердеги жашоо суу чөйрөсүндө жаралган.

Башында айтылгандай эле Жердеги суунун көпчүлүк бөлүгү Дүйнөлүк океанга туура келет.

Суу, зат катары Жердеги бардык жандыктардын, анын ичинде адамдардын жашоосун аныктаган уникалдуу ролго ээ. Суу — адамдын өмүрү, жердин өмүрү, деги эле өмүрдүн булагы. Ал тирүү организмдердеги негизги биохимиялык процесстерди жүргүзгөн универсалдуу эриткичтин ролун аткарат. Суунун уникалдуулугу, анын органикалык жана органикалык эмес заттарды жакшы эрите алгандыгында, мунун менен ал химиялык реакциялардын өтүүсүндөгү жогорку ылдамдыкты, ошол эле убакта, калыптанган комплекстүү кошулмалардын жетишээрлик татаалдыгын камсыздайт.

Суутек байланышынын аркасынан суу кеңири диапазондогу температураларда суюк бойдон калат. Муздун тыгыздыгы суюк суунукуна караганда төмөнүрөөк болгондуктан, көлмөлөрдөгү суу астынан эмес, үстүнөн тоңот. Калыптанган муз катмары көлмөнүн андан ары тоңуусуна тоскоолдук жаратып, муз астындагы жандыктарга жан сактоого мүмкүндүк берет. Бирок, буга башка көз караш дагы бар: эгер суу тоңгондо кеңейбесе, клеткалык түзүмдөр бузулмак эмес, буга ылайык, тоңуп калуу тирүү организмдерге зыян келтирмек эмес. Тритондор (кескелдирик түрү) тоңуп/ээрүү процессине чыдай алат — буга клеткалык плазманын тоңгондо кеңейбеген өзгөчө курамы өбөлгө түзөт деп саналат.

Жетиштүү сандагы айыл-чарба өсүмдүктөрүн ачык кургак жерлерде өстүрүү сугат иштерине кыйла суу көлөмдөрүнүн сарпталышын талап кылат.

Тирүү адамдын денесинде салмагына жана жашына жараша 60—70% суу камтылат. Адам организми 12% (айрым маалыматтар боюнча 20% чейин) ашык сууну жоготуусу өлүмгө алым келиши мүмкүн. Айлана-чөйрөнүн температурасы жана нымдуулугуна, физикалык активдүүлүккө ж. б. жараша адамга ар кандай көлөмдөгү сууну ичүүгө туура келет: организмдин оптималдуу иштөөсү үчүн канча суу ичүү керектиги тууралуу көптөгөн талаш-тартыш ойлор жүрүп келет, ушул себептен суусаганда суу ичүү гана сунушталат.

Ичүүгө жарактуу суу микроорганизмдерден жана зыяндуу аралашмалардан тазаланган, кайсы бир булактан алынган сууну билдирет. Сууну зыянсыздандырууда анын ичүүгө жарактуулугу бир литр суудагы ичеги таякчаларынын саны менен бааланат, анткени, ичеги таякчалары көп жайылган болуп, антибактериалдык каражаттарга туруктуу келет, жана эгер мындай таякчалар аз болсо, башка микробдор дагы аз. Эгер ичеги таякчалары 3 литр сууга аздык кылса, ал ичуүүгө жарактуу деп саналат. Бирок, суунун ичүүгө жарактуулугу жалгыз бактериялар менен гана аныкталбайт. Булардан тышкары андагы минералдык заттардын саны дагы маанилүү. Туздуу сууда минералдык заттар абдан көп болгондуктан ал ичүүгө жараксыз делет. Себеби мындай минералдар организмге, өзгөчө бөйрөккө чогулуп, адамдын өлүмүнө алып келиши мүмкүн.

Спорт жаатында, суу менен байланышкан көптөгөн түрлөрү бар. Муз, кар, суу үстүндө, астында дагы. Булар, хоккей, кайык спорт түрү, биатлон, сууда сүзүү ж. б.

Жыгач, пластик, текстолит жана башка материалдардан жасалган подшипниктерди майлоочу каражат катары дагы пайдаланылат. Суу менен металл кесүү технологиясы да кеңири жайылган.

Окумуштуулардын изилдөөлөрү боюнча 2050-жылы сууга болгон талап 55% чейин өсүшү мүмкүн. А бул адам баласы алдында бул ресурсту колдонуунун рационалдуу тапшырмаларын коёт.

Суунун Жердеги пайда болуусу илимий талаштардын предмети. Кээ бир окумуштуулар болжолдуу төрт миллиард жыл мурун Жердин эрте калыптануу мезгилинде астероид жана кометалардан келген дешет. 2010-жылы Жердин мантиясындагы суу 2,7 миллиард жыл мурун пайда болгон деп аныкталган.

Гидрология — табигый сууну, жана анын атмосфера, литосфера менен аракеттенүүсүн, ошондой эле, андагы өтүп жаткан процесстерди (буулануу, тоңуу ж. б.) изилдеген илим. Гидрологиянын изилдөө предметы катары гидросферадагы бардык суулар саналат: океандар, деңиздер, дарыялар, көлдөр, суу сактагычтар, саздар, кыртыштык жана жер астындагы суулар.

Ошондой эле, гидрология табияттагы суунун айлануусун, айланууга адамдын таасирин, суу объектилеринин режимин башкарууну, өзүнчө аймактардын суу режимин изилдейт; өзүнчө аймактардын жана жалпы Жердин гидрологиялык элементтерин анализдейт; суу ресурстарын абалына жана рационалдуу колдонулушуна баа берет жана жоромолдойт; география, физика жана башка илимдердеги ыкмаларды колдонот. Деңиз гидрологиясынын маалыматтары кемеде сүзүүдө жана аскер иш-аракеттерин жүргүзүүдө суу үстүндөгү жана астындагы кемелер менен пайдаланылат.

Гидрология өзү, океанология, кургактык гидрологиясы жана гидрогеологияга бөлүнөт:

• Океанология өзүнүн ичинен океан биологиясы, химиясы, геологиясы, физикасы жана океан менен атмосферанын аракеттениши болуп бөлүнөт.
• Кургактык гидрологиясы өзүнүн ичинен дарыялар гидрологиясы (потамология), көл таануу (лимнология), саз тануу, гляциологияга бөлүнөт.
• Гидрогеология — жер астындагы суулардын келип чыгышын, жайгашуу шарттарын, курамын жана мыйзам ченемдүүлүктөрүн изилдеген илим. Мындан тышкары жер астындагы суулардын тоо тектери, жер үстүндөгү суулар жана атмосфера менен аракеттенүүсүн изилдейт. Бул илимдин чөйрөсүнө кийинкидей маселелер кирет: жер астындагы суулардын динамикасы, гидрогеохимиясы, жер астындагы сууларды издөө жана чалгындоо, мелиоративдик жана аймактык гидрогеохимия. Гидрогеология маалыматтары негизинен суу менен камсыздоо, мелиорация жана кендерди пайдалануу маселелерин чечүү үчүн колдонулат.

Суу жөнүндө кызыктуу маалыматтардан айта кетсек, мунун көптөгөн таң калаарлык касиеттерин байкоого болот:

• Башында айтылгандай таптаза суу — ток өткөрбөйт, сууда аралашмалар болгондуктан гана ток өтөт (абайлаңыз, ичкен суу менен алмаштырбайлы, тиричиликте колдонуучу суулар ток өткөрөт, таза суу лабораторияда гана алынат).
• Адам баласы организминдеги суунун 12% (айрым маалыматтар боюнча 20% чейин)жоготкондо өлүмгө учурайт. Ал эми 10% жоготкондо — галлюцинацияларга кабылат. 2% жоготкодо суусайт, чаңкайт.
• Жерде жалпы суунун көлөмүнөн ичүүгө жарактуусу 2,46% гана түзөт.
• Жамгырдын суусун таза деп айтууга болбойт, адам баласынын ишмердүүлүгүнөн улам, булуттагы суу буусу дагы өзүнө түрдүү аралашмаларды камтыйт.
• Суу жарыкты өзүнө сиңирип, аны чачырата алат, буга байланыштуу океандардагы суу көк түстүү сезилет.
• Ысык суу муздагына караганда суукта тезирээк муздайт же тоңот. Бул көрүнүш «Мпемба эффектиси» аталат.
• Акыркы убакта окумуштуулар суунун абалдарынын саны 3 (суюк, катуу, газ) эмес, 20дан ашык экенин белгилешүүдө. Бул зат белгилүү бир шарттарда айнек сымал, өтө илээшкектүү, чоюлчак боло алат.
• Адам тарабынан колдонулуучу Жердеги суунун 70% айланасындагысы айыл чарбада керектелет, 22% айланасындагысы өнөр-жайлык керектөөлөргө кетет. Албетте, бул так эмес, өзгөрмө орточо көрсөткүчтөр. Анча-мынча азайып же көбөйүп өзгөрүп турат.
• Биз көнүп калган H₂O химиялык формуладагы суу табиятта болбойт, ал дайыма өзүнүн курамына башка заттарды камтыган абалда болот. Мисалы, туздар, минералдар ж. б.
• Оорулардын 80% сапатсыз сууну кабыл алуудан келип чыгаарын Дүйнөлүк Саламаттыкты Сактоо Уюму (ДССУ) тааныган. Өткөн кылымда ушундай эле тыянакты Луи Пастер да айткан.
• Жаш өткөн сайын адам түздөн-түз кургай баштайт. Эмбриондогу суунун камтылышы 94% жетет, жаш балада — 80%, ал эми улгайдан адамда — 60%.
• Организмде суу жетишпегенде курсак ачкандай сезилет (суусоо же чаңкоо менен алмаштырбайлы).
• Молекуласынын бурчтуу формасынан улам жогорку беттик тартымдуулукка ээ, а бул өз кезегинде анын үстүнөн айрым курт-кумурскалардын (мисалы, суу ченегич) басып жүрүүсүнө мүмкүндүк берет.
• Көпчүлүк заттардан айырмаланып, суу катуу (муз) абалында, суюгуна караганда тыгыздыгы азыраак келет, мындан улам суудагы муз калкып калат.
• Адамдын жүрөгү жана мээси 73% суудан турат.
• Организмдеги термалдык тууралоодо (орусча терморегуляция), азык заттарды траспорттоодо жана калдыктарды чыгарууда суу негизги ролду ойнойт.
• ГЭСтерден тышкары суу геотермалдык жана өзөктүк энергетикада дагы колдонулат.
• Адам баласынын тарыхындагы байыркы цивилизациялар (египеттиктер жана шумерлер) Нил, Тигр жана Евфрат сыяктуу сууларга жакын, аларга бойлой жашашкан, анткени, тиричилик жана айыл-чарба үчүн суу абдан маанилүү болгон.
• Суу жогорку жылуулук сыйымдуулугуна ээ болуп, чоң көлөмдөгү жылуулукту сиңирип жана сактай алат. Анын мындай касиети Жердин климатын турукташтырууда негизги ролду ойнойт.
• Түрдүү элдердин диндеринде, маданияттарында жана философиясында суу жашоону, тазалыкты жана жан дүйнөлүк жаңыланууну билдирет. Мисалы, кыргыздарда, «түшүңдү, кайгы-капаңды, муңуңду сууга айт», «суудай тунук бол» делет.