Зат алмашуу туруктуу жүрүп турмайынча жашоо (тиричилик) болушу мүмкүн эмес. Башкача айтканда, ар бир тирүү организмде, анын ичинде адамдын организминде да үзгүлтүксүз болуп туруучу өзгөрүүлөрсүз жашоо болбойт. Денебиздин бардык мүчөлөрүнүн жана клеткаларынын текши иштешин камсыз кылуу үчүн көп энергия керек. Анын булагы эмне? Тамак-аш. Адамдын денесинин салмагы канча болсо, карынга 20 күндүн ичинде ошончо салмактагы ар түрдүү азыктар жана суу барат. Тамак сиңирүү органдарында негизги азык заттар - белоктор, май жана углеводдор иштетилет. Бул заттардын бөлүкчөлөрү ошондой эле өтө майда бүртүкчөлөргө бөлүнөт.

Бул ошол бүртүкчөлөрдүн канга өтүшү үчүн зарыл. Кан аларды дененин бардык бөлүктөрүнө, ар бир клеткага ташып жеткирет. Кызыктын баары ошол клеткалардан башталат. Клетка өзүнчө эле заводго окшоп кетет. Анын ар бир цехинде иш кайнап жатат. Ал тургай клетканын сырткы чели да ишсиз калбайт. Аны жабдуу цехи деп коюуга болот.

Клеткага керектүү заттарды ал ичкери ташып, керексиздерди сыртка түртүп таштайт. Клеткада азык заттар кайра иштетилип өзгөрөт. Айта кетчү нерсе, мындагы бардык өзгөрүүлөр таң каларлыктай тез жүрөт. Буга белоктор менен байланышкан тездеткичтер жардам берет. Углеводдор менен майдын бөлүкчөлөрү эмне болот?

Алардын бир азыраагы сакталып коюлат. Ал эми көпчүлүгү клеткага керектүү башка заттарга айланат же кычкылтек менен биригип, башкача айтканда кычкылданып алсырай баштайт. Кан кычкылтекти өпкөдөн алып келет. Кычкылданууну натыйжасында май жана углеводдор толугу менен көмүр кычкыл газына жана сууга айланат. Мындай ажыроонун жүрүшүндө организмге керектүү энергия бөлүнүп чыгат. Тамак-аш жалаң гана энергиянын булагы эмес, курулуш материалы да болот. Клетканы түзүп турган белоктор бир аздан бузулуп, кычкыл данат. Алардын ордуна жаңы белоктор түзүлүшү керек. Клетканын жыйноо цехинин ишине көз салып көрөлүчү.

Бул жерде биз жогоруда айтып өткөн бүртүкчөлөрдөн белоктор жыйналат. Бул өтө татаал жана кыйын жумуш. Анткени клетка 100дөн ашуун ар түрдүү белоктон түзүлөт, анын үстүнө ар башка клеткалардын белоктору бири-бирине окшобойт. Ар кандай жоготууну кечеңдетпей толуктап, бүртүкчөлөрдү тез жана катасыз бириктирүү керек. Аларды бириктирүүдө кичине эле жаңылыштык кетирилсе, клетканын гана эмес, бүтүндөй органдын ишинин катуу бузулушуна алып келиши мүмкүн. Клетка өзүнүн белокторун тез жана катасыз курат. Болжол менен жарым жылдын ичинде бардык белоктор толук алмашат. Такай жаңыланып, клетка өмүр бою ишке жөндөмдүүлүгүн жоготпойт. Зат алмашуунун нормалдуу жүрүшү үчүн тамакта белок, май, углеводдор, ошондой эле витаминдер жетиштүү болушу керек.

Бирок алардын артыкбаш болушу да зыяндуу. Мындан тышкары, көп кыймылдап, гимнастика жасоо, спорт оюндарын ойноп, күн нуруна кактануу режимин сактоо зарыл. Организмдеги зат алмашуу функциялары ушундай экен достор, суроолор болсо жазгыла.