Кыргыз мифтеринде жер эне же "туган жер" деген түшүнүк «топурак» дегенге барып такалат. Мифтик түшүнүк боюнча, адамзат топурактан жасалган, топуракка кирип жатат, топурактан ырыскы алып жашайт деп түшүнүлгөн. Ошого кыргыздар «жер энени» (топуракты) ыйык деп билет. Адамзат эненин курсагынан жер эненин кучагына түшүп, киндик каны топуракка төгүлөт.
Мифтик доордо кыргыздардын ааламды, жаратылышты наристе баамдашы, наристе элестетүүсү, карапайым таанымы кыргыздардын мифтик түшүнүгү болуп эсептелет. Ааламга болгон түшүнүгү. Адам жаралган соң андан асман (көк) жер, көк жаралган. «Жараткан тээ асманды (көктү) алты кабат жасап, ага пирлерди, бакыт, кут бардык эле жакшылыктарды ошого жайгаштырган.
Кыргыз мифтери мазмуну жагынан сыйынуу жөнүндөгү рух мифтер же "Туралы аңыз", ааламдын, заттардын жаралыш жөнүндөгү мифтер, табияттан сырткаркы сыйкырдуу күчтөр жөнүндөгү мифтер, тотемдик мифтер болуп төрт чоң түргө бөлүнөт. Тактап айтканда, байыркы бабаларыбыз Жаратканга, Теңирге, Умай энеге табынган, Жер-Сууга тайынган, ата-бабалардын арбагына сыйынган, Отту куттуу касиет көргөн.
Чындыкка такыр коошпогон, бирок философиялык, көркөм эстетикалык касиетке ээ, байыркы адамдардын табият таануудагы наристе (баё) элестетүүсү миф (аңыз) деп аталат. Мифте баштапкы уруучулук коомдо пайда болгон, наристе эл оозеки адабияты эcептелет. Ал эми кыргыз мифтеринин пайда болуу себептерин бардыгы эле адамзатка орток болгон коомдун наристе кезиндеги
Саманчынын жолу повести — Ч. Айтматовдун Ата Мекендик согуш мезгилин сүрөттөгөн чыгармаларынын бири. Бул повестте бүтүндөй бир Субанкулдун үй-бүлөсү апасы Толгонайдан башкасы согушта эли жерин коргошуп курман болушат. Ал эми Толгонай тылда өз эмгеги, көтөрүмдүүлүгү, күчтүүлүгү, адилеттүүлүгү менен согушту жеңүүгө жардамын берет. Бул чыгарманын башкы каарманы Толгонай. Анын тагдыры абдан оор. Ал бир учурда эле эне, аял, жетекчи.
Т. Сыдыкбеков (1912-1997) - прозаик, акын, драматург, Кыргыз эл жазуучусу, Кыргыз Улуттук илимдер академиясынын
Тоголок Молдонун "Дыйкандын аялынын кошогу" деген чыгарма - сында Датка жана анын кол алдында иштеген дыйкандын аялынын орто - сундагы карама-каршылык көрсөтүлгөн.
Кыргыз эл акыны, Токтогул атындагы Мамлекеттик жана Бүткул союздук А. Фадеев атындагы сыйлыктардын лауреаты Сүйүнбай Эралиев 1921-жылы Талас районундагы
Маңкурт жөнүндө баян — бул легендада Чыңгыз Айтматовдун «Кылым карытар бир күн» аттуу романында эскерилет.
Молдо Кылычтын "Чүй баяны" аттуу поэмасында орустарга болгон мамилесин, көз карашын шарттуу түрдө эки мезгилге