Сентябрь
Сентябрь (латынча septem — жети) — Григориан календарынын тогузунчу айы. Күз мезгилинин биринчи жана жылдын тогузунчу айы. Октябрь жана Август айларынын ортосунда жайгашкан. Узактыгы 30 күндөн турган төрт айдын бири. Сентябрь — Жердин түндүк жарым шарында күздүн башкы айы, түштүктө — жаздын.
Кыргызча аталышы — Аяк оона (Кусеин Карасаев тарабынан туураланган Кыргыз элдик календарына ылайык).
Заманбап аталышы латындын septem сөзүнөн келген, анткени, март айынан башталган Цезардын рефомасына чейинки эски римдик жылдын жетинчи айы болгон.
Заманбап доордо григориан календары боюнча 16-сентябрга чейин күн Арстан топ жылдызында турат, 16-сентябрдан тарта — Бийкеч топ жылдызында (башка маалыматтар боюнча — 17-сентябрдан тарта).
Мазмуну
Баяндалышы
Кыргызстанда сентябрь айында жалпысынан жайкы аба ырайынын көрүнүштөрү сакталып турат бирок, орточо айлык температуралар кыйла төмөндөөлөрдү берет. Сентябрь айындагы орточо күндүзгү температурасы +24 °C түзөт, түнкүсүн +19 °C. Айдын үчүнчү декадасында (он күндүгүндө), күзгү күн-түндүн теңелүүсүнөн кийин күн нурунун интенсивдүүлүгүнүн жана узактыгынын азая башташына байланыштуу өсүмдүктөрдүн жалбырактары саргая баштайт. Жаан-чачындар негизинен жамгыр түрүндө түшөт, сейрек учурларда айдын аягында жаан аралаш кар жаашы мүмкүн (мисалы, 2024-жыл, 18-сентябрь Төө Ашуу өтмөгү). Ал эми айдын аяк ченинде эртең мененки температура нөлдөн төмөн болушу ыктымал.
Сентябрь айында күндүзү күндүн +20..+25 °C чейин жылуу болушу көп байкалат. Мисалы, 1959-жылдын сентябрь айында орточо температура +21,5 °C түзгөн. Ал эми эң муздак ай 1949-жылы болгон, мында орточо айлык температура +14,3 °C болгон. Сентябрь айында айыл-чарба иштериндеги көптөгөн оруп-жыюуу иштери башталат.
Даталар
- 1939-жылдын 1-сентябрында — фашисттик Германия Польшага кол салып, ал Экинчи Дүйнөлүк согуштун башаты болгон
- 1945-жыл, 2-сентябрь — Экинчи дүйнөлүк согуш аяктаган күн.
- 11-сентябрь — АКШдагы Патриоттор күнү.
Эл аралык күндөр
- 3-сентябрь — Терроризмге каршы күрөшүүдөгү тилектештик күнү.
- 2-жекшемби — Эл аралык фашизмдин курмандыктарын эскерүү күнү (1962-жылы БУУ тарабынан бекитилген).
- 10-сентябрь — өзүнө өзү кол салууну алдын алуунун дүйнөлүк күнү.
- 26-сентябрь
- Бүткүл дүйнөлүк контрацепция күнү.
- Европалык тилдер күнү.
Майрамдар
Эл аралык
- 3-шейшемби — БУУнун Генералдык Ассамблеясынын 1981-жылдын 30-ноябрындагы резолюциясы менен бекитилген Эл аралык тынчтык күнү. Кийин 21-сентябрга жылдырылган.
- Жылдын 256-күнү (12 же 13-сентябрь) — Программалоочулардын күнү.
- акыркы жекшемби — Дүлөйлөрдүн эл аралык күнү.
- 30-сентябрь — Котормочулардын эл аралык күнү (1991-жылы Котормочулардын Эл аралык федерациясы тарабынан бекитилген).
Улуттук
- 1-сентябрь — Тажикстандын Эгемендүүлүк күнү, Кыргызстанда — Билим күнү
- 1-жекшемби: Австралия, Жаңы Зеландия — Аталар күнү
- 9-сентябрь — Комуз күнү
- 16-сентябрь — Мексиканын Эгемендүүлүк күнү
- Сентябрдын үчүнчү ишембиси — Украинанын ойлоп табуучулар жана рационализаторлор күнү
- Сентябрдын биринчи жекшембиси — Беларус жазуусунун күнү
- 3-жекшемби: Казак тилинин күнү
