Көркөм адабият
Көркөм адабият — жалгыз материал катары табигый тилдин сөздөрүн жана конструкцияларын колдонгон искусствонун түрү.
Көркөм адабияттын спецификасы, сөздүк-тилдиктин ордуна башка материалды (музыка, көркөм сүрөт искусствосу) колдонгон искусство түрлөрү менен салыштыруу аркылуу чыгарылат.
Адабияттын башка түрлөрүнөн көркөм адабият андагы көркөм кыялдан чыгарылган нерсеси айырмалайт. Көркөм адабият автору жок фольклор чыгармаларынан айырмаланып, автордук чыгармаларды бириктирет (анын ичинде анонимдүүсүн дагы).
Адам жаралып, сүйлөп, ойлоно баштагандан кийин анын дүйнөсүн сөз өнөрү адабият аралай баштайт. Наристе кезибизден баштап эле бешик ырларын угабыз. Тилибиз чыгып, сүйлөй баштагандан кийин өзүбүздүн оюбузду сөз аркылуу түшүндүрө баштайбыз. Чоң апалардын, чоң аталардын жомокторун, акыл сөздөрүн угуп, көркөм, образдуу сүйлөөгө аракет кылабыз.
«Адабият» деген сөз араб тилинен («адеп» деген сөздүн көптүк сандагы мааниси) алынган. Ал адам турмушунда оозеки (Оозеки чыгармачылык, элдик искусство), жазма түрүндө жашайт жана элдин турмушун ар тараптуу чагылдырат. Демек, адабият кайсы заманда болбосун, кайсы элде болбосун, турмушту чагылдырып, эл ичинде жашап, алардан азык алып, алардын көйгөйүн айтып, бирөөлөрдү сүйүнтүп, бирөөлөрдү күйүнтүп келет экен, айлана-чөйрөнү, коомду таанытып адамдын көзүн ачат экен.
Адабият — бардык өнөрдүн (искусствонун) ичинен турмушту, адамды, айлана-чөйрөнү кенен-кесири чагылдырып берген сөз өнөрү. Көркөм чыгарма адамдардын баарына бирдей даражада жеткиликтүү да, түшүнүктүү да болот. Ал ошол бардыгына жагымдуулугу, жугумдуулугу аркылуу искусствонун башка түрлөрүнөн айырмаланат.
Адабият элдин тарыхый басып өткөн жолунун көөнөрбөс көркөм күзгүсү. Ар бир элдин өткөн кездеги даңктуу да, кайгылуу да күндөрү, көрүнүктүү окуялары анын эпосторуна, уламыш, санжыраларына, макал-лакаптарына, аңгеме, ырларына чөгөрүлгөн. Биз ал көркөм тексттерден ата-бабаларыбыз ким болгон, кандай күндөрдү баштарынан өткөргөн жана урпактары биз ким болдук, кандай учурда жашап жатабыз деген суроолорго жооп табабыз.
Адабияттын предмети адам жана анын турмушу болгондуктан, ал адамдык түбөлүктүү асыл нарктарга, инсандык адеп-ахлакка үндөөдөн талбайт. Жамандык-жакшылыкты таанытып, адамды туура жолго ээрчитет. Элдик бийик идеалдарга үндөйт. Кооздукту, сулуулукту таанытат. Мына ошентип, ал адептүүлүктү, эстетикалык табитти калыптандыруу кызматын аткарат.
Адабият кыргыз элин жакындан таанытып, тили менен кошо ошол элдин көркөм ой байлыгын, ажайып, аруу дилин, жалпы эле маданиятын түшүндүрүүдө чексиз кызмат кылат.
Ассонанс (французча үндөштүк, уйкаштык) — уйкаштыкта же улам кийинки сөздөрдө үндүү тыбыштардын кайра-кайра кайталанышына негизделген стилистикалык ыкма.
Мисалы:
Боздогон ачуу үн чыгат,
Бооруңду эзип күү чыгат.
Семетей байкап караса,
Ээсин жоктоп маң баскан,
Эки көзүн кал баскан.
Кал басып көзүң сен деди,
Калкын издеп келаткан,
Семетейиң мен деди.
Дагы караңыз
