Энесайлык кыргыздардын темир устачылыгы, зергердик өнөрү, боз үйү, аялдардын асемдүү жасалгаларын, ат жабдыктардын жасоо өтө өнүккөн. Байыркы тарыхый жазмаларды, тарыхый сүрөттөрдү карап келгенде сак, хун, үйсүн, дөөлөс, түрк тарыхына абай салсак алардын кадимки кооз ээрлери болгон эмес.
Энесай доорундагы бир учурду "Чаа-тас" ("Согуш ташы") маданиятынын доору деп коёт. Минусинск ойдуңундагы мүрзөлөрдөн табылган маданий эстеликтерге айрыкча маани берилет. Кыргыз маданиятындагы "Чаа-тас" доорунун (VI-VIII к) деңгээлин көрсөткөн маданий эстеликтердин чеги Саян тоосунан башталып, Алтай, Минусинск ойдуңуна чейинки кең аймакты ээлеп жатат.
Энесайлык кыргыздардын эң баалуу рухий байлыгы - алардын башка көчмөн уруулардан мурда жазмасы болгон дугу. Франциянын тарыхчысы Ша-вумуни: "Тээ, жаңы эранын бешинчи кылымында эле кыргыздар орхон-энесай жазу-усун колдонгон" деп айтканы акыйкат сөз.
Андан отуз жыл өтпөй, бая тыйпыл жоголду деген кыргыз кагандарынын эрлери жетилип, кайрадан башы биригип, урматы өсүп, туусун оболотуп, черүү күтүп калган. Нечен кылымдар бою тарыхта аты өчпөгөн кыргыздардын зоболосу көтөрүлүп, маданияты өскөн, гүлдөгөн доору, кой үстүнө торгой уялаган заманы энесай мезгили, "Тапу"
VIII-кылымда Барсбектин азасына жазылган "Алтын-Кол таш жазууларындагы" Миң-Өзөндө (Хакасияда) табылган ташка чегилген кошоктон: