Кыргызстандын тарыхы

Кыргызстандын тарыхы, басып өткөн жолу жөнүндө күндөр, даталар, окуялар, учурлар

Тапу

Андан отуз жыл өтпөй, бая тыйпыл жоголду деген кыргыз кагандарынын эрлери жетилип, кайрадан башы биригип, урматы өсүп, туусун оболотуп, черүү күтүп калган. Нечен кылымдар бою тарыхта аты өчпөгөн кыргыздардын зоболосу көтөрүлүп, маданияты өскөн, гүлдөгөн доору, кой үстүнө торгой уялаган заманы энесай мезгили, "Тапу"

Барсбек кошогу

VIII-кылымда Барсбектин азасына жазылган «Алтын-Көл таш жазууларындагы» Миң-Өзөндө (Хакасияда) табылган ташка чегилген кошоктон:

Чапкын

Энесайлык кыргыздар Түрк кагандыгына албан салыкка темирди, өткүр жоокер куралдарын - жебе, кылыч, найза, канжар, калкан жасап берип туруучу. Эми түрк каганы ошол куралдар менен өздөрүн жанчмай болду. 711-жылы кыраан чилдеде, жол билбеген жоо кайдан келет эле деп бейкапар жаткан кыргыздарга түрк каганы жыйырма күн жол жүрүп,

Энесай

Энесай — Түштүк Сибирдеги б. з. ч. II кылым жана б. з. ч. X кылымга чейин жашаган кыргыз доору жана маданияты.

Арбак

"Арбак" - Ата-бабанын арбагына таюу кыргыз рухунун баштапкы түшүнүктөрүнүн бирөө эсептелет. Кыргыздардын мифтик түшүнүгүндө адам өлгөн менен анын арбагы ошол эле боюнча калат. Ал арбак ошол адамдын сөөгү коюлган чөйрөдө жүрөт. Ал урпактарынын туугандарынын тиричилигине көз салат, билип турат. Арбакка тайынса анын атына атап «түлөө чалса» арбак ар дайым колдоого даяр турат деген ишеним болгон.

Байыркы кыргыздар дагы эмнеге табынган?

Кыргыздардын теңирчилик дининин негизги вазийпасы табиятты ыйык көрүп, ага сыйынуу болуп эсептелет. Алардын сыйырга, кирпиге, сагызганга, бүркүткө, арчага, ак кайыңга сыйынганын чет элдик саякатчылар айтып кетишкен. Бул сыйынуулар эң эски, теңирчиликке чейин деле өздөрү сырын билбес жаратылышка сыйынуунун доорунан бери келаткан болушу да ыктымал.

Чуст

"Чуст" - Кыргыздын Түштүгүнүн эли мээрман, мээнеткеч, ал эми жери кооз экенин байыртадан эле Батыш-Чыгыш саякатчылары, изилдөөчүлөрү, тарыхчылары зар какшап келишкен жана жазмаларында калтырышкан. Байыркы доордо эле берекелүү жерди ар түрдүү уруулар байырлап, тиричилик өткөргөнүн азыркы күндүн окумуштуулары тастыктап турат.

Намыс, ар

Эрегишкен жоо менен баатырлар "намыс" үчүн жерим, элим деп өткөндөгүнүн кегин кууп, кашык каны калганча салгылашкан. Кыргыз жоокерлери бет алдынан жарадар болгонду эрдик дешкен, артынан жарадар болгонду кордошкон, «коркок качып баратып ок жеди» дешкен.

Амалым канша

"Амалым канша" же Амалым канча? деген суроого жооп жазууга аракет кылалы. Адатта кыргыздар эки "жоо" беттешерде байыртадан жоокерчиликтин наркы болуп келген эрөөлгө чыгууну аздектеп келишкен. Эрөөлгө эри чыкпаса, бул эл жоокердик наркты билишпейт экен дешкен кыргыздар. Эгерде эки эр сайышта, жеңилген жак ат тартуулап, айыбын тартып, алдыга түшсө, жеңилгендигин моюнга алышса, анда кошундар тынчтык жол менен тарашкан.

Майдан

"Майдан" аттанар алдында өргүүдөн кыргыз кошуундарынын алдында чечендер тилин сайратып, акындар ыр ырдап, санжыра, эпостордон үзүндүлөр айтышып, жоокерлердин көңүлүн көтөрүшкөн. Айрыкча, кыякчы, комузчулар «Ураан», «Байге», «Кайра качпа», «Найзасал», «Олжо» сыяктуу жоокерди намыстанткан, дем берген күүлөрдү чертишип, сурнай тартышкан.

Жарнама тандалган купуялуулук жөндөөлөрүнө байланыштуу көрсөтүлбөйт.