Ата-эне: кыскача түшүндүрмө
Ата-эне — адамдын үй-бүлөсүнүн негизин түзгөн эң жакын тугандары. Ата-эненин балага карата ролу терең жана татаал мүнөзгө ээ болуп, маданият, дин, тарбия жана улутка жараша ар кандай болот.
Ата-энелер тарбиячы катары баланын коомдогу өзүн алып жүрүүсү үчүн жоопкерчиликтүү. Ата-энеси жок бала жетим деп аныкталат.
Биологиялык ата-эне — баланын нак ата-энеси, өгөй ата-эне — баланы асырап багып алган жана тарбиялаган, бирок биологиялык эмес болгон ата-эне.
Ар кимдин ата-энеси бар. Сенин атаң — чоң атаң менен чоң энеңдин баласы, апаң — тай атаң менен тай энеңдин кызы. Ар бир ата-эне балам чоңоюп, эресеге жетсе, адам болсо деп тилейт: баласын тамак-аш, кийим-кечек менен камсыз кылат, таалим-тарбия берип өстүрөт.
Ата-эненин балага болгон мээрими, көргөн камкордугу, келечегинен күткөн үмүтү чоң. Атаң менен энең сенин бактылуу балалыгың, кайгы-капасыз жаштык чагың үчүн кам көрүп, окуп билим алышыңа, эмгекке үйрөнүп, акыл-эстүү болуп чоңоюшуңа ыңгайлуу шарттарды түзөт. Балага ата менен энеден жакын адам болобу? Ата-энелердин бала үчүн кылган эбегейсиз зор эмгегин эмне менен өлчөөгө болот? Бекеринен айтпаса керек «Ата-энелер балдардын биринчи мугалимдери» деп.
Сенин баскан-турганың, ар бир жакшы кылык-жоругуң, ата-эненин жүрөгүн элжиретип кубанычка бөлөйт. Мектептен алып келген төрт же беш деген баа атаң менен энеңдин төбөсүн көккө жеткире кубандырарын унутпа.
Тескерисинче, кетирген кемчиликтериң, окууга, ишке болгон эринчээктигиң, шалакылыгың, ата-энеңди капалантып, сары санаага түшүрөрүң да дайыма эсиңде болсун. Сен алардын эмгегин сыйла, урматта! Бош убагыңда колдон келишинче үй жумушуна жардам бер. Ата-энең менен сыймыктан!
Адамгерчилик, ак ниеттүүлүк, жоопкерчилик, эмгекти сүйүүнү да негизинен ата-энеңден үйрөнөсүң. Силерден улуулардын көргөн-билгендери көп, тажрыйбасы бай. Ошондуктан алардын жаштарга, өз балдарына айтар кеп-кеңеши, үйрөтөр өнөрү да арбын. Айрыкча алар картайган кезде жакшы каралаш, кейитпе, көңүлүн көтөрүп, кубант, ден соолугун сакта. «Улууга — урмат, кичүүгө — ызаат» деп айтылат кыргыз элинин макалында, өзүңдөн улууларды сыйлабасаң, өзүңөн кичүүлөр да сени сыйлабайт.
Кызыктуу фактылар
- Ата-эне болуу мээге таасир этет. Бала төрөлгөндө ата-энеде, өзгөчө энелердин мээсинде түзүмдүк өзгөрүүлөр байкалат. Башкача айтканда эмпатия жана камкордукка жооп берген аймактар күчөйт.
- Ата-энелик — татаал иш. Эсептөөлөр боюнча орто статистикалык эне, баланын төрөлгөн биринчи айларында бала багууга орточо жумасына 90 саат коротот. А бул 1,5 иш жумасынан дагы көп.
- Ата-энелик инстинкт аялдарда гана болбойт. Заманбап изилдөөлөр көрсөткөндөй баланын жашоосунда атанын активдүү катышуусунда «байлангандык гормону» окситоциндин деңгээли жогорулайт.
- Бала жана керебет. Японияда балдар менен 6-7 жашка чейин бир керебетте уктоо норма деп саналат. Ал эми батышта ата-энелер баласын өзүнчө керебетке болушунча эртерээк үйрөтүүгө аракет кылышат.
- Табигый байланыш. Айрым африкалык маданияттарда ымыркайларды ата-энелери дээрлик жалаякка же керебетке жаткырбайт. Алар дайыма ата-энесинин денесинде көтөрүлүп жүрөт, а бул күчтүү байланышты калыптандырууга жардам берет.
- Заманбап ата-энелер картаюууда. Биринчи жолу төрөгөн ата-энелердин орточо жашы дүйнөнүн көптөгөн өлкөлөрүндө акыркы 30 жылда кыйла өскөн. Мисалы, Италияда бул 31 жашты түзөт.
- Ата бала багууга көбүрөөк катышууда. ЮНИСЕФтин маалымат боюнча 2020-жылдардын аталары 1980-жылдардын аталары менен салыштырмалуу балдары менен эки эсе көбүрөөк убакыт өткөрөөрү аныкталган.
- Ген маанилүү бирөк бардыгын аныктабайт. Ата-энелердин өзүн алып жүрүүсү баланын биринчи жашоо жылдарында белгилүү бир гендерин активдештириши мүмкүн — бул көрүнүш эпигенетика аталат.
- Ата-энелик сүйүү түздөн-түз дем берет. Ата-энелердин физикалык жакындыгы жана сезимдик колдоосу балдардын стресс гормону болгон кортизолду төмөндөтөт, өзгөчө жаш балдарда.
Ата-эне жөнүндө афоризмдер
- Ата-энелер — бул бизди шартсыз, эрежесиз сүйүп, бизди дүйнөнү сүйүүгө үйрөтөт.
- Ата-энеси бар адам — эң бактылуу адам — Кыргыз эл макалы
- Ата-эне — бул баланы өмүрүнүн акырына чейин жүргүзө турган отун — Мария Роби.
- Ата-эне болуу — балаңды өзүңдөн дагы артык көрүү.
- Ата-эне — бул дарактык тамыры сыяктуу, анын жардамы менен балдары буттарында бекем турушат.
- Үй — бул дубалдар эмес, андагы адамдар. Ата-эне болсо — анын жүрөгү.
- Ата жана апа — алыс болсо да жол көрсөткөн эки күн.
- Ата-энелердин балдарына бере турган эң жакшы нерсе — бул тамыр жана канат — И. В. Гёте.
- Балдар ата-эненин сөзүнөн эмес, жасаган ишинен тарбия алат.
- Чыныгы ата-энелер ыңгайлуу балдарды эмес, бактылуу балдарды өстүрөт, анткени балалуу болуунун маңызы, келечектеги жардамчыны, камкорчуну же мураскерди даярдоо эмес, жөн гана жаңы адамга жашоо тартуулоо.
