Ынтымак деген эмне

Ар бир өлкө бул элдин, маданияттын ынтымагы десек болот. Бирок, "ынтымак деген эмне". Бул суроого жооп издеп көрөлү.

Менин оюмча ынтымактын көпөтөгөн түрлөрү бар, эң биринчи үй-бүлөдөн баштасак, үй-бүлөнүн ынтымагы дагы, бир нече топторго бөлүнөт, алар:

• Жалпы үй-бүлөдөгү ынтымак;
• Биртуугандар арасындагы ынтымак;
• Ата-эне ортосундагы ынтымак;
• Алыскы туугандар арасындагы ынтымак;

Ынтымак деген эмне - ынтымак бул "биримдик" деген сөздүн синоними десек болот, ал эми биримдик кандайдыр бир нерсенин же кимдир бирөөлөрдүн максаттары, көз караштары бирдей болгон адамдарды бириктирип турган нерсе. Адамдар биригишип, бир максатта болуп, кандайдыр бир бүтүн нерсени (мамилелер, максаттар) түзгөндө бул ынтымак деп түшүнөм.

"Ырыс алды ынтымак" аттуу жомок эсиңердеби? Ал жакта дал ушул үй-бүлө ынтымагы жөнүндө, тагыраак айтканда биртуугандар арасындагы ынтымак көрсөтүлөт. Абышка чырпыкты туугандарга бирден бергенде оңой эле сындырып коюшат, ал эми топ чырпыкты бирөө дагы сындыра албайт. Бул жерде бир гана туугандар арасында эмес, жалпы адамдар ортосундагы ынтымактын болуусу керек дегенди түшүндүрүп турат. Кээ бир адамдар муну "аа демек топ-топ болуп, ойдо жок душмандарга каршы чыгыш керек экен" - деп туура эмес түшүнүп алышат. Ынтымак бул кыйратуу эмес, ынтымак бул куруу, түзүү.

Ынтымак деген сөз душманчылыкты эмес, тескерисинче достукту, ырашкерликти түшүндүрөт. Башкача айтканда биргелешип иш кылуу, биримдиктүү болуу, бөлүнүп-жарылуудан алыс болуу. Манас атабыздын ынтымакка байланыштуу осуяттары эсиңердеби? Манас атанын жети осуяты - макаласынан таанышып алгыла.

Биртуугандар бири-бири менен катышып турса, келиндери же күйөөлөрү жакшы мамиледе болсо, балдары дагы адилеттүү, айкөл тарбия алышат. Ынтымактын жолу кеңейет, жашоосу узарат. Ата-энелер урушпай-талашпай кеңешип иш жасашса, бойго жетип калган балдары аларды көрүп өсөт. Мындай ынтымактуу үй-бүлөөнү көрүп, алыскы туугандар дагы ынтымактуу болууну каалашат. Кыскасы ынтымак жугуштуу келет.

Үй-бүлөдөгү ынтымакты бузган түшүнбөстүк
Достор, силер кандай ойлойсуңар ынтымакты бузган нерселер эмнелер? Ынтымакка терс таасирин тийгизүүчү сезимдер булар: ачкөздүк, көрө албастык, адилетсиздик, бирөөнүн эмгегин колдонуп ортодон жеке пайда алуу максаты, тарыныч, туура эмес тарбия мунун баары ынтымаксыздыкты жаратат. Демек, ынтмакта болуу үчүн дайыма ынтымак айланасына кирген адамдардын ойлорун эске алуу зарыл. Бул жерде "кеңешип кескен бармак оорубайт" макаласы эң мыкты мисал боло алат. Ынтымак ишин баштаарда дайыма ынтымак айланасына кирген адамдар менен кеңешүү зарыл, бир дагы адамды калтырбаш керек. Бирөө келбей калса, көпчүлүк чечет деген бул жерде иштебейт. Анткени, ошол кеңешмеге келбей калган адамда таарыныч сезими пайда болот.

Ынтымактын дагы кандай түрлөрү бар
Ооба, шексиз, ынтымактын түрлөрү көп мисал катары айта кетсек, социалдык ынтымак, албетте, бул бардык ынтымак түрлөрүнө тиешелүү, бирок мунун өзүнүн түрлөрү бар:

• Окуу жай ынтымагы;
• Класстагы ынтымак;
• Кошуналар ынтымагы;
• Достор, жоро-жолдоштор арасындагы ынтымак;
• Кесиптештер ынтымагы;
• Айыл, шаар ынтымагы;
• Анан өлкө ынтымагы;
• Улуттар арасындагы ынтымак;
• Глобалдык адам баласынын ынтымагы.

Билесиңерби, бир аймакта чогу өсүп-чоңойгон адамдар, кандайдыр бир себептер менен бири-бирине жакыныраак болушат. Бири-бирин жакшы түшүнүшөт. Мисалы, башка өлкөдө жүргөндө өз жердешиңди көрүп калсаң, биртуганың көргөндөй сүйүнөсүң.

Окуу жай ынтымагы
Мектеп болобу, унивеситет болобу, окуу жайда ынтымак болбосо, анын кадыры кетет. Мугалимдерге болгон кадыр-барк азаят, окуучулар ишеними бөксөрөт. Түшүнбөстүктөр жаралат.

Класстагы ынтымак
Класста ынтымак болсо, билим деңгээли жогорулайт, артта калып бараткан окуучулар алдыга жылат. Мындай класста дайыма тынчтык, адилеттүүлүк өкүм сүрөт, класс өнүгөт. Түрдүү сынактарда дайыма алдыңкы орундарда болот.

Кошуналар ынтымагы
Алыскы туугандан, жакынкы кошуна дегендей, кошуналар ынтымактуу болсо, ошол көчөнүн кадыры көтөрүлүп, ал жактагы жашоочулардын жашоо шарты күндөн күнгө жакшыра берет. Бирок ынтымак десе эле, мажбурлап бирөөнү ашарга салып, жеке кызыкчылыктар үчүн иштетүү болбойт. Ооба, ушундай адамдар дагы болот, жакшылап байкап турсаңар кошуналар арасында "Ынтымак" деген сөздү бетине жамынып алып пайда көргөн шылуундар көп болот. "Сен бизге кошулбайсын, сен дайыма эле убактың жок" - деген сөздөр кетет. Ынтымак деген сөз - ар бир адамдын шартын түшүнө билүү дегенди билдирет. Эгер кайсы бир адам ынтымак тобуна кошулууну каалабаса ал өзүнүн эрки. Жана мындай адамдарга бизге кошулбай койду, демек бул биздин душманыбыз деген түшүнүк - бул эң төмөнкү тарбиядагы адамдын түшүнүгү. Ынтымак бузаарлар ушинтип уруш-талашты жаратат, ынтымакты бузат. Жеке жыргалчылыгын ойлогон адамдар элди алдап ишин жасатып алат. Ал эми эл алдаган узакка барбайт.

Достор, жоро-жолдоштор арасындагы ынтымагы
Ынтымактуу достор, дайыма бири-бирине көмөктөшүп, жардамдашып, көңүл ачууда дагы дайым бирге болушат. Ашына, шерине деги эле кандай гана майрам болбосун. Дайыма, ынтымак ичиндеги адамдарга адилет мамиле жасалганда, ошол достор, жоро-жолдош, курбу-курдаш ынтымагы деп аталат. Ооба, достор арасында дагы ичи тар, көрө албас адамдар болот. Мындай адамдар кайсы бир досун жамандап, жалган жалаа жаап отуруп ынтымакты бузат. Ушул жерден жакшылап билип алуу керек деп ойлойм. Ынтымакка кошулбаган адам эмес, бирөөгө жалаа жапкан адам "ынтымак бузаар" болот. Айтмакчы, менин оюмча, ынтымак ичинде лидер адам жок болот деген ойдомун, эгер бир гана адам лидер болуп, башкалары баш ийкеп турса бул ынтымак эмес го. А бирок эгер, мындай лидер ар бир ынтымак ичиндеги ар бир адамдын оюн, шартын салмактап, чечим чыгарса дагы болот, бирок бул өтө сейрек кездешет, жокко эсе. Бирок эми бул кайра эле туура эмес болот го. Анткени, ынтымак ичинде ошол ынтымактын бардык катышуучулары добуш берип бир чечимге келгенде адилеттүү болот, ынтымак өнүгөт. Достук деген эмне, аттуу макалада достук жөнүндө өтө так жазышыптыр, баарынарга окуп коюууну сунуштайм.

Кесиптештер ынтымагы
Кесиптерштер ынтымактуу болгондо иштеген мекемеси өнүгүп өсөт. Бул жердеги чоң рол мекеме башчысына таандык. Анткени, башчы дайыма ар бир жумушчуга адилет мамиле жасашы керек. Кээ бир куу куйрук жумушчулар башчысына жагаалданып жакшы сөз сүйлөп, ал гана эмес белек бечкектерди тартуулап, моралдык жактан колдоо көрсөтүп мекеме башчысын алдап коёт. Андан соң кесиптештер арасындагы көңүлүнө жакпаган адамга жалаа жаап жамандап, кесиптештерди уруштуруп-чабыштырып баштайт. Бул жерде дароо бетке айтуулар эмес, акырындык менен күндөн-күнгө, жумадан-жумага, айдан-айга жамандап отуруп акырындан мекеме ыктымагын кетире баштайт. Мындай учурда мекеме башчысы дагы чыныгы ынтымак бузган адамды билбей калат. Анан эмне болот? Албетте ынтымак ыдырайт, мекеменин көрсөткүчтөрү төмөндөйт. Эшегине жараша тушагы болуп, мекенин иштөө шарттары төмөндөйт, мекеме ичиндеги чыңалуу көбөйөт. Башчысына доо кетет. Ошондуктан кесиптештердин арасындагы ынтымактын бирден бир негизин түзүүчү нерсе бул: башчынын адилеттүүлүгү, кароолчу болобу же мекеме башчысынын орун басары болобу, баарын адилет мамиле жасоо зарыл. Болбосо, адилетсиз башчы кол астында иштегендерди "моралдык" жактан башкара албай калат. А буга ким күнөөлүү? Албетте, ынтымак бузаар күнөөлүү.

Айыл, шаар, өлкө ынтымагы
Ынтымак деген сөз кандай сонун, бул сөздө адилеттүүлүк нуру чагылып турат. Ынтымак, улутка, адамдын социалдык абалына, жашына, гендердик теңсиздигине карабайт. Ынтымак бар жерде бардык адамдар бирдей. Бардык адамдар өз оюн айтууга укуктуу, жана оюн айткан адам куугунтукталбайт. Эгер оюн айткан адам ынтымак ичине жакпай калса, же аны басмырлашса, анда бул ынтымак эмес. Ынтымак үй-бүлөдөн башталат анан социалдык чөйрөгө тарайт, кошуналарга, көчөгө, айылга, шаарга, өлкөгө. Ынтымак бар жерде эч ким, эч кимди кемсинтпейт, улутуна, уруусуна карата бөлбөйт. Өлкө ынтымактуу болсо, гүлдөйт.

Глобалдык адам баласынын ынтымагы
Ынтымактын эң жогорку баскычы деген ойдомун, анткени, өлкөлөр арасында ынтымак болсо, маалыматтык жана аскер согуштары, ресурс талашуулар, геосаясаттар болбойт. Адам баласы глобалдык мааниде, бир чоң акыл болуп иш жүргүзөт. Манас атабыз айткандай бир жакадан баш, бир жеңден кол чыгат.

Ынтымактуу болуу үчүн эмне кылуу керек
Ынтымактуу болуу үчүн эң биринчи өзүбүздөн башташыбыз керек. Адилеттүү, адамкерчиликтүү, толенранттуу болууну үйрөнүшүбүз керек. Терс ойлордон арылуу: ичи тарлык, көрө албастык, бирөөнүн оокатына же эмгегине көз артпоо. Качан гана пайдалуу сезимдерди чогултуп, пайдасыздарынан арылганда адамдар арасындагы ынтымак күчөйт. Ал эми Ынтымак бузаар адам пайда болгондо тескерисинчи болот, адамдар урушат, түшүнбөстүк көбөйөт, кастык, душмандын өнүгөт. Ошондуктан силерге кеңешим, ынтымак бузарды дайыма ылгай билгиле.

Ынтымактын негизги шарттары
Адамдардын бири-бирин түшүнүү, ынтымак ичиндеги ар бир адамга адилет мамиле, бир максаттуулук, эгер бир нече максат болсо, максаттардын так белгиленип алышы, адамдардын шарттарын эске алуу, адамкерчилик.

Ынтымак бузаарлар кандай болот
Макаланын башында бир нече жолу мындай адамдарга таандык терс сапаттарды айтып өткөнбүз, ошондой болсо да кошумчалап коелу: жеке кызыкчылыктарын ишке ашыруу, кээ бир адамдар жөн гана өзүнүн атын чыгаруу максатында Ынтымак куруп атам деп, адамдарды ар кайсы нерселерге мажбурлайт, баш тарткандар жаман аттуу болот. Жалган маалыматтарды таратуу же жөнөкөй тил менен айтканда ушакчылык, бул дагы ынтымак бузаарлардын негизги сапаттарынын бири. Алдамчылык жолу менен лидер болууну каалаган адамдар, ынтымак деген сөз лидер сөзүнө төп келбейт, жакшы айкалышпайт, анткени, ынтымак бул бир адамдын эмес, бир нече адамдардын коллективдүү акыл эси.

Ынтымак дагы кандай болот?
Ынтымак сүйүү деген сөз менен дагы бирдей кадам шилтеп жүрөт десек ашык болбос. Мекенге болгон сүйүү, адамдарга болгон сүйүү, ата-энеге, аял менен эркектин ортосундагы сүйүү дагы ынтымактан пайда болот. Эгер ынтымак болбосо түгөйлөр бирге болушпай ажырайт, бул жерден бири-бирин түшүнүү дегенди дагы ынтымактын синоними катары кабыл алсак болот.

Достор, бул макала жеке менин оюм боюнча жазылды, а силердин оюнарча "ынтымак деген эмне" мен бул макалада дагы эмнени жазбай кетиптирмин кошумчалап пикир калырып койгула.

• Ыйман деген эмне
• Маданият деген эмне
• Коом деген эмне