Салам достор, ат атооч, анын кандай түрлөрү бар, жөндөлүшү кандай жана башка ушул суроолорго жооп берууга аракет кылалы.
Ат атооч — бул зат, сын, сан атоочтордун ордуна колдонулуучу жана алардын белгилерин атабай, жалпылап көрсөтүүчү сөздөр ат атооч деп аталат.
Ат атооч сөздөргө төмөнкүлөр кирет: мен, сен, ал, биз, силер, бул, тигил, ким?, эмне? эч ким, эч нерсе, бары, бүткүл, ар ким, ар бир, өз ж.б.
Ат атооч сөздөр берген маанилерине карата төмөндөгүдөй бөлүнөт:
Жактама ат атооч — затты үч жактын бирине таандык кылып көрсөткөн ат атооч жактама ат атооч деп аталат. Жактама ат атоочторго: мен, сен, сиз, ал, биз, силер, алар деген сөздөр кирет да, ким? кимдер? деген суроолорго жооп берет.
Жактама ат атоочтор жекелик түрдө да, көптүк түрдө да айтылат:
Жекелик түрү
Көптүк түрү
Шилтеме ат атооч — бир затка карата көрсөтүлө, жаңсоо иретинде айтылган ат атоочтор шилтеме ат атооч деп аталат. Шилтеме ат атоочторго кайсы? деген суроо берилип: бу (бул), тиги (тигил), ошо (ошол), ушу (ушул), тетиги (те, мына бул, мына ушу деген ж.б. сөздөр кирет.
Сурама ат атооч — заттын санын, катар тартибин, сапатын, ордун, аты жөнүн, мезгилин аныктап билүү үчүн суроо иретинде колдонулуучу сөздөр сурама ат атооч деп аталат. Сурама ат атооч ар дайым суроо иретинде айтылат да аларга: ким? эмне? кайсы? качан? кайда? канча? нече? кайдан? кандай? кана? деген ж.б. сөздөр кирет.
Тангыч ат атоочтор — жалпыланган заттык, сын-сыпатгык, сан өлчөмдүк маанини тануу же жокко чыгаруу иретинде айтылган ат атооч тангыч ат атооч деп аталат. Тангыч ат атоочторго: эч ким, эч нерсе, эч бир, эч качан, эч кандай, эч канча, эч теме, эч кайсы, эч убакта, эч кайда деген ж.б. сөздөр кирет.
Аныктама ат атооч — заттын сандык жалпылыгын же жекелигин аныктап тактап көрсөтүүчү ат атоочтор аныктама ат атоочтор деп аталат. Аныктама ат атоочторго: бүткүл, бардык, баары, бүтүн, ар ким, ар бир,ар кандай, ар качан, ар кайсы, өз деген сөздөр кирет.
Белгисиз ат атооч — заттарды, кубулуштарды жана алардын ордун, мезгилин ж.б. так көрсөтпөстөн, болжолдоп, бүдөмүк көрсөтүүчү ат атоочтор белгисиз ат атооч деп аталат. Белгисиз ат атоочторго: кайсы кимдир бирөө, алда кандай, алда эмне, алда ким,кандайдыр бир, бир нерсе, кай бир, кээ бир деген ж.б. сөздөр кирет.
Зат, сын, сан атооч сөздөр сыяктуу эле ат атооч сөздөр да жөндөмөлөр менен жөндөлөт. Бирок, ат атоочтордун жөндөлүш өзгөчөлүгү башка.
Жактама ат атоочтун жөндөлүшү — мен, сен, ал деген ат атоочтор жөндөлгөндө барыш жөндөмөдө мага, сага, ага болуп, уңгусу өзгөрүп кетет да, иликте -ин, табышта -н болуп, кыскарган формада жөндөлөт.
| Жөндөмөлөр | 1-жак мен | 2-жак сен | 3-жак ал |
| Атооч | мен | сен | ал |
| Илик | мен+ нын = менин | сен + нын = сенин | ал + нын = анын |
| Барыш | мен + га = мага | сен + га = сага | ал + га = ага |
| Табыш | мен + ны = мени | сен + ны = сени | ал + ны = аны |
| Жатыш | мен + да = менде | сен + да = сенде | ал + да = анда |
| Чыгыш | мен + нан = менден | сен + нан = сенден | ал + нан= андан |
Шилтеме ат атоочтун жөндөлүшү — шилтеме ат атоочтор жөндөлгөндө жекелик санда туруучу жактама ат атоочтор сыяктуу жөндөлөт. Бирок бу (л) деген шилтеме ат атоочгун башкы үнсүз тыбышы атооч менен барыштан башка жөндөмөлөрдө м тыбышына өтөт. Ал эми жатыш, чыгыш жөндөмөлөрдө ат атоочтун акыркы л тыбышы н тыбышына, үндүүсү ы тыбышына өтүп айтылат. Мисалы:
| Атооч | бу(л) | ошол | тиги |
| Илик | мунун | ошонун | тигинин |
| Барыш | буга | ошого | тигиге |
| Табыш | муну | ошону | тигини |
| Жатыш | мында | ошондо | тигинде |
| Чыгыш | мындан | ошондон | тигинден ж.б. |
Сурама ат атоочтун жөндөлүшү — кыргыз тилиндеги сурама ат атоочтордун (ким? эмне? кайсы? канча? нече?) жөндөлүшү бир топ өзгөчөлүктөргө ээ.
| Жөндөмөлөр | зат атоочтун жөндөлүшү | сурама ат атоочтун жөндөлүшү | |
| Атооч | эне | ким | эмне |
| Илик | эненин | кимдин | эмненин |
| Барыш | энеге | кимге | эмнеге |
| Табыш | энени | кимди | эмнени |
| Жатыш | энеде | кимде | эмнеде |
| Чыгыш | энеден | кимден | эмнеден |
| Жөндөмөлөр | Cын атоочтун жөндөлүшү | Cурама ат атоочтун жөндөлүшү | |
| Атооч | сары | кайсы | |
| Илик | сарынын | кайсынын | |
| Барыш | сарыга | кайсыга | |
| Табыш | сарыны | кайсыны | |
| Жатыш | сарыда | кайсыда | |
| Чыгыш | сарыдан | кайсыдан | |
| Жөндөмөлөр | Зат атоочтун жөндөлүшү | сурама ат атоочтун жөндөлүшү | |
| Атооч | баласы | кимдики | кайсыныкы |
| Илик | баласынын | кимдикинин | кайсыныкынын |
| Барыш | баласына | кимдикине | кайсыныкына |
| Табыш | баласын | кимдикин | кайсыныкын |
| Жатыш | баласында | кимдикинде | кайсыныкында |
| Чыгыш | баласынан | кимдикинен | кайсыныкынан |
Тангыч ат атоочтун жөндөлүшү — 1.тангыч ат атоочтор сурама ат атоочтор сыяктуу эле жөндөлөт. Мисалы:
| Атооч | эч ким | эчтеме |
| Илик | эч кимдин | эчтеменин |
| Барыш | эч кимге | эчтемеге |
| Табыш | эч кимди | эчтемени |
| Жатыш | эч кимде | эчтемеде |
| Чыгыш | эч кимден | эчтемеден |
2.Эч качан, эч кандай, эч кайда, эч бир деген тангыч ат атоочтор жөндөлбөйт.
Аныктама ат атоочтун жөндөлүшү — аныктама ат атоочтордун көпчүлүгү жөндөлүп, айрымдары гана жөндөлбөйт.
1.Ар ким, ар нерсе, ар кайсы деген ат атоочтор төмөнкүчө жөндөлөт.
| Атооч | ар ким | ар нерсе | ар кайсы |
| Илик | ар кимдин | ар нерсенин | ар кайсынын |
| Барыш | ар кимге | ар нерсеге | ар кайсыга |
| Табыш | ар кимди | ар нерсени | ар кайсыны |
| Жатыш | ар кимде | ар нерседе | ар кайсыда |
| Чыгыш | ар кимден | ар нерседен | ар кайсыдан |
2.Баары, бардыгы, өзү, ар бири деген жактама ат атоочтор III жактын таандык мүчөсү жалганган зат атоочтор сыяктуу эле жөндөлөт.
| Атооч | баары | бардыгы | өзү |
| Илик | баарынын | бардыгынын | өзүнүн |
| Барыш | баарына | бардыгына | өзүнө |
| Табыш | баарын | бардыгын | өзүн |
| Жатыш | баарында | бардыгында | өзүндө |
| Чыгыш | баарынан | бардыгынан | өзүнөн |
Белгисиз ат атоочтун жөндөлүшү — ат атооч сөздөрдүн башка түрлөрү сыяктуу эле белгисиз ат атоочтор да жөндөмө мүчөлөр менен жөндөлөт.
| Атооч | кимдир бирөө | бир нерсе | бир канча |
| Илик | кимдир бирөөнүн | бир нерсенин | бир канчанын |
| Барыш | кимдир бирөөнө | бир нерсеге | бир канчага |
| Табыш | кимдир бирөөнү | бир нерсени | бир канчаны |
| Жатыш | кимдир бирөөндө | бир нерседе | бир канчада |
| Чыгыш | кимдир бирөөдөн | бир нерседен | бир канчадан |
Эскертүү: «Кимдир бирөө» деген белгисиз ат атооч барыш жөндөмөсүндө «кимдир бирөөгө» да болуп жөндөлө берет.
Достор ат атооч жөнүндөгү макалабыз ушундай болду, суроолор, кошумчалар, пикирлер болсо тартынбагыла, уялбагыла дегендей.