Музыкалык жанрлар, багыттар, стилдер

Музыкалык багыттын төрт түрү бар: элдик, рухий (диний), академиялык жана популярдуу (белгилүү) музыка. Ар бир багытка бир нече музыкалык жанрлар таандык, жана ар бир жанрда көптөгөн жанрчалар бар.

Элдик музыка

Элдик музыка, музыкалык фольклор — элдин музыка-поэзиялык чыгармачылыгы, элдик чыгармачылыктын (фольклордун) ажырагыс бөлүгү, мындай музыка шартка ылайык оозеки түрдө жашап, муундан-муунга өтүп келет. Салттуу элдик музыка негизинен карапайым калк (айыл жашоочулары) тарабынан жаралып, узак мөөнөт бою салыштырмалуу өз алдынчалыгын сактап келет, жана жалпысынан алганда жашыраак келген жазуу салттарына таандык профессионалдуу музыкага карама-каршы турат. Элдик музыка бардык коомдук-тарыхый формацияларга (оозекиге да, жазууга да) белгилүү болгондуктан, муну элдик чыгармачылыктын компоненти гана эмес, кененирээк мааниде, музыкалык искусствонун бир бутагы катары кароо керек. Бул академиялык жана популярдуу музыкага карама-каршы коюлуучу негизги бутактардын бири.

Руханий музыка

Руханий же рухий музыка — диний кызмат аткарууда же тиричиликте аткарылууга багышталган, диний мүнөздөгү тексттер менен байланышкан музыкалык чыгармалар. Рухий музыка тар мааниде диний музыканы түшүндүрөт, кеңири мааниде музыка Кудайга сыйынуу менен чектелбейт. Рухий музыка жазууларынын тексттери канондук (мисалы, католикалык месса) же ыйык китептердин негизинде же алардын таасири алдында эркин жазылган болушу мүмкүн.

• Иудей рухий музыкасы (кантор музыкасы)
  • Каббалисттик музыка
• Христиан рухий музыкасы
• Апостолдук же армяндык рухий музыка
• Католик музыкасы
  • Месса
  • Григориан ырдоосу
• Православ музыкасы
  • Жышаандык ырдо
  • Партестик ырдоо
  • Руханий ыр саптар
• Афроамерикалык рухий музыка
  • Спиричуэлс (Spirituals)
  • Госпел

Академиялык музыка

Академиялык музыка европалык чиркөө ырдоосунан өнүккөн. Христиан чиркөөсү өзүнүн этика жана философиясы менен, антика мезгилинин ырларындагы жана бийлериндеги бардык эмоцияларды четке каккан. Чиркөөлүк ырдоо өзүндө гана болуп, бий, сахналык көрсөтүү менен байланышы жок, а бул музыканын элдик маданиятында комплекстик абалга карама-каршы келет. «Музыкалык автономдуулук» — академиялык музыканын эң маанилүү сапаты. Ошондой болгону менен христиан жана мусулман ырлары кыйла айырмаланып турат.

Академиялык музыканын дагы бир өзгөчөлүгү анын ноталар менен жазылышында.

XVII кылымдын аягынан тарта Европада музыкалык чыгармаларды аткаруу үчүн биринчи концерттик залдар курула баштайт. Кайра жаралуу доорунун аякташы менен музыка дүйнөсүндө фундаменталдуу өзгөрүүлөр болгон. Эгер Орто кылымдарда христиан чиркөөсү кумардуулукка толгон бутпарас (орусча язычник) музыкасынан баш тартып, ырдоону толук Кудайга кызмат кылууга койгону менен, Жаңы мезгилде музыкага түрдүү адам эмоцияларынын баштан өткөргөн сезимдери кайтып келген.

Популярдуу музыка

Популярдуу музыка (англисче popular music) — кеңири эл катмарына багытталган түрдүү музыкалык жанрлардын чыгармалары.

Фолк-музыка

Фолк-музыка — XX кылымдын жарымында фолк-ривайвлдар (фолк-кайра жаралуу) феноменинин натыйжасында, элдик музыканын негизинде өнүккөн популярдуу музыка, мында элдик музыка массалык аудитория арасында жайыла баштаган. Буга байланыштуу аны кээде «фолк-ривайвл музыкасы» деп аташат. Жанрдын эң активдүү өнүгүүсү АКШда жана Улуу Британияда болгон. Фолк-музыка өзүнө түрдүү жанрчаларды дагы камтыйт, анын ичинде, фолк-рок жана электрик-фолк.

• Этникалык музыка
• Прогрессив-фолк
• Фолк-барок
• Филк

Кантри

Британ аралдарынын иммигранттарынын салттуу музыкасынан өнүккөн америкалык популярдуу музыканын түрү. Алгач, бул кельт жана англис бий обондору менен XIX кылымдын ырлары саналган блюз, госпел жана америкалык руханий музыкасы аралашкан, кызыккандардын айылдык жанры болгон.

Жанрчалары:

• Блюграсс
• Кантри-поп
• Альт-кантри
• Хонки-Тонк

Латинамерикакалык музыка

Латинамерикалык музыка (испанча musica latinoamericana) — Латин Америка өлкөлөрүнүн музыкалык стилдер жана жанрларынын жалпыланган аталышы, ошодой эле чоң латинамерикалык жамааттарды калыптандырган жана башка өлкөлөрдүн аймагында чакан болуп жашагандардын музыкасы (мисалы АКШда). Латинамерикалык музыка көптөгөн музыкалык маданияттардан турган куйма болуп, бирок мунун негизин үч компонент түзөт: испан (же португалия), африка жана индейлердин музыкалык маданияттары. Шартка ылайык латиноамерикалык ырлар испан жа португалия тидеринде аткарылат, сейрек — француз тилинде. Оозеки кепте көбүнчө «латин музыкасы», «латина» (испанча musica latina) аттуу кыскартылган аталышы колдонулат.

• Бачата
• Зук
• Кумбия
• Ламбада
• Мамбо
• Меренге
• Пачанга
• Румба
• Сальса
• Самба
• Сон
• Танго
• Форро
• Ча-ча-ча
• Реггетон

Блюз

Блюз (англисче blues, blue devils сөзүнөн) — XIX кылымдын аягында, АКШнын түштүк-чыгышындагы «Пахта алкагынын» плантацияларынан чыккан афроамерикалык жамаатта жаралган музыкалык форма жана музыкалык жанр. Афроамерикачылардын (рэгтайм, эрте джаз, рэп ж. б. менен катар) дүйнөлүк музыкалык маданиятка кош чоң салымы катары саналат, мындай ырлар «жумушчу ыр», холер (талаадагы жумушту коштоочу ритмикалык кыйкырыктар), арфикалык диний культтардын ырым-жырым учурундагы кыйрыктар (англисче ринг-шаут), спиричуэлс (өзгөчө мүнөздөгү христиан ырдоолору), шант жана балладалар (кыска ыр-саптуу баяндар) сыяктуу көрүнүштөрдөн калыптанган. Блюз заманбап популярдуу музыкага көп таасирин тийгизген, өзгөчө «поп», «джаз», «рок-н-ролл», «соул» сыяктуу жанрларда.

• Айылдык блюз
• Харп-блюз
• Техас блюзу
• Электрик-блюз
• Вест-сайд-блюз
• Вест-кост-блюз
• Дельта-блюз
• Чикаго блюзу
• Свомп-блюз
• Зайдеко

Ритм-н-блюз

Ритм-н-блюз же ритм-энд-блюз, кыскача ар-н-б (англисче Rhythm & Blues, кыскача R&B) — блюз элементтерин камтыган афроамерикалыктардын популярдуу музыка стили. Алгач, 1930—1940-жылдардагы блюздук жана джаздык багыттарда негизделген массалык музыканын жалпыланган аталышы катары саналган. 1940-жылдардын аягында ритм-н-блюз сөз айкашы заманбап, бий ритминин элементтерин камтыган, АКШдагы афроамерикалык аткаруучулардын музыкадагы популярдуу багыттарын белгилөө үчүн официалдуу маркетинг термини болуп калган.

• Ду-воп
• Соул
• Фанк
• Нью-джек-свинг
• Заманбап ритм-н-блюз (R&B)
• Неосоул

Джаз

Джаз (англисче jazz) — африкалык жана европалык маданияттардын синтезинин натыйжасында XIX кылымдын аягында — XX кылымдын башында пайда болгон музыкалык искусствонун формасы. Джаздын музыкалык тилине алгач синкопаланган ритмде негизделген импровизация, полиритмия, ошондой эле ритмикалык фактураны аткаруу ыкмаларынын уникалдуу комплекси мүнөздүү болгон. Джаздын андан аркы өнүгүүсү джаз музыкантчыларынын жана композиторлорунун жаңы ритмдик жана гармоникалык моделдерди үйрөнүүсүнүн эсебинен жүргөн.

• Жаңы Орлеан же салттуу джаз
• Хот-джаз
• Диксиленд
• Свинг
• Бибоп
• Биг-бэнд
• Мейнстрим-джаз
• Буги-вуги
• Түндүк-Чыгыш джаз
• Страйд
• Канзас-Сити джазы
• Батыш жээк джазы
• Кул-джаз
• Босса-нова
• Ворлд-джаз
• Прогрессив-джаз
• Хард-боп
• Модалдык джаз
• Соул-джаз
• Грув-джаз
• Фри-джаз
• Авангарддык джаз
• Криэйтив
• Пост-боп
• Джаз-фьюжн
• Джаз-фанк
• Эйсид-джаз
• Смут-джаз
• Ню-джаз
• Кроссовер-джаз

Этно-джаз:

• Афро-кубалык джаз
• Азербайжан джазы
• Джаз-мануш
• Латинамерикалык джаз

Электрондук музыка

Электрондук музыка (немисче Elektronishe Musik, англисче Electronic music) — электрондук музыкалык аспаптарды жана технологияларды (көбүнчө атайын компьютердик программаларды) колдонуу менен жасалган музыканы түшүндүрүүчү музыкалык жанр. Биринчи электрондук аспаптар XX кылымдын башында пайда болгону менен, электрондук музыка өз алдынча жанр катары XX кылымдын экинчи жарымында калыптанган — XXI кылымдын башында, жана бүгүнкү күндө (2023) өзүнүн кеңири жанрдык-стилдик спектрине ондогон түрлөрдү камтыйт, эксперименталдык академиялык музыкадан тарта популярдуу электрондук бий музыкасына чейин. Электрондук музыка электрондук технологияларды жана электр механикалык музыкалык аспаптарды колдонууда жаралган үндөр менен иш алып барат. Электр механикалык музыкалык аспаптардын мисалы катары телармониум, Хаммон органы жана электр гитараны айтууга болот. Таза электрондук үндү терменвокс, синтезатор жана компьютер өңдүү аспаптардын жардамы аркылуу алат.

• Академиялык электрондук музыка
  • Үн ландшафты
  • Конкреттүү музыка
  • Электроакустикалык музыка
    • Акусматикалык музыка
• Бейс
  • Фьюче-бейс
• Брейкбит
  • Биг-бит
  • Брейкбит-хардкор
  • Нью-скул-брейкс
  • Прогрессив-брейкс
  • Психоделик-брейкбит
• Даб
  • Даб-поэзия
  • Дабтроника
• Джангл
  • Рагга-джангл
• Диско
  • Евродиско
  • Ню-диско
  • Постдиско
    • Буги
    • Сити-поп
  • Электро-диско
    • Итало-диско
    • Спейс-диско
    • Хай-энерджи
      • Евробит
      • Евродэнс
• Драм-н-бейс
  • Даркстеп
  • Джамп-ап
  • Драмфанк
  • Интеллиджент
  • Ликвид-фанк
  • Нейрофанк
  • Текстеп
  • Техноид
  • Халфстеп
  • Хардстеп
• Гэридж
  • Бейслайн
  • Брейкстеп
  • Вонки
  • Грайм
  • Дабстеп
    • Бростеп
    • Постдабстеп
  • Спид-гэридж
  • Тустеп-гэридж
  • Фьюче-гэридж
• постиндастриал
  • Витч-хаус
  • Индастриал-метал
    • Нойе-дойче-хертэ
  • Индастриал-рок
  • Индастриал-хип-хоп
  • Мартиал-индастриал
  • Неофолк
  • Электро-индастриал
    • Дарк-электро
  • Electronic body music (EBM)
    • Нью-бит
    • Фьючепоп
• Акылдуу бий музыкасы (IDM - intelligent dance music)
  • Дрилл-н-бейс
• Видео оюндар музыкасы
  • FM-синтез
  • Секвенсердук жана трекердик музыка
  • Сегиз биттик музыка
    • Битпоп
    • Нинтендокор (англисче Nintendocore)
    • Скви
• Хоунтология (англисче hauntology, орусча призракология)
  • Синтвейв
    • Дарксинт
    • Советвейв
  • Чиллвейв
  • Вейпорвейв
• Техно
  • Берлиндик техно
  • Даб-техно
  • Детройт-техно
  • Индастриал-техно
  • Минимал-техно
  • Хард-техно
    • Шранц
  • Эйсид-техно
  • Эмбиент-техно
• Транс
  • Аплифтинг-транс
  • Балеардык транс
  • Вокалдык транс
  • Дрим-транс
  • Евротранс
  • Гоа-транс
    • Ницгонот
  • Прогрессивдүү транс
  • Психоделикалык транс
    • Дарк-психоделик-транс
    • Минимал-пситранс
    • Суомисаунди
  • Техно-транс
  • Хард-транс
  • Эйсид-транс
• Фанк кошулуулар
  • Синти-фанк
  • Эйсид-джаз
• Хард-дэнс
  • Джампстайл
  • Ленто-виоленто
  • Хардстайл
• Хардкор
  • Брейккор
    • Раггакор
  • Диджитал-хардкор
  • Габбер
  • Спидкор
  • Терроркор
    • Фриформ
  • Хэппи-хардкор
• Хаус
  • Балеарский хаус
  • Гараж-хаус
  • Гетто-хаус
  • Дип-хаус
  • Итало-хаус
  • Микрохаус
  • Мумбакор
  • Мумбатон
  • Прогрессив-хаус
  • Тек-хаус
  • Тропикал-хаус
  • Француздук хаус
  • Фьюче-хаус
  • Хард-хаус
  • Чикаголук хаус
  • Эйсид-хаус
  • Электро-свинг
  • Электро-хаус
    • Биг-рум
    • Датч-хаус
  • Эмбиент-хаус
• Хип-хоп-кошулуулар
  • Альтернативдик хип-хоп
    • Хипстер-хоп
  • Глитч-хоп
  • Аспаптык хип-хоп
  • Лоу-фай хип-хоп
  • Клауд-рэп
  • Кранк
    • Кранккор
    • Снэп-музыка
  • Мамбл-рэп
  • Трэп
    • Дрилл
      • Бруклиндик дрилл
    • Плаг
    • Фонк
  • Электро
  • Эмо-рэп
• Чилаут
  • Даунтемпо
  • Псибиент
  • Трип-хоп
• Эксперименталдык электрондук музыка
  • Блэк-миди
  • Дроун
  • Глитч
  • Лоуэркейс
  • Нойз
    • Джапанойз
    • Коркунучтуу музыка
    • Пауэр-электроникс
      • Дэт-индастриал
    • Пауэр-нойз
    • Харш-нойз
• Электроник-рок
  • Дэнс-рок
    • Альтернативдик бий музыкасы
      • Мэдчестер
      • Нью-рейв
    • Дэнс-панк
  • Инди-электроника
  • Краут-рок
  • Жаңы толкун (new wave)
    • Дарквейв
      • Немецтик дарквейв
    • Колдвейв
    • Жаңы романтика
    • Нойе-дойче-велле
    • Этериал-вейв
  • Построк
    • Электроникор
  • Синти-панк
  • Спейс-рок
  • Электрондук поп-музыка
    • Данс-поп
    • Гиперпоп
    • Софисти-поп
    • Синти-поп
      • Электроклэш
        • Электропоп
• Электроника
  • Ню-джаз
  • Прогрессивдүү электрондук музыка
    • Берлин мектеби
  • Фолктроника
• Эмбиент
  • Дарк-эмбиент
  • Нью-эйдж
    • Космостук музыка
      • Спейс-эмбиент
• Этно-электроника жана аймактык электрондук бий музыкасы (EDM)
  • Азия андерграунду
  • Кудуро

Рок

Рок же рок-музыка (англисче rock music) — бир катар популярдуу музыка багыттарынын жалпы аталышы. Rock сөзү (англисчеден которгондо «термелтүү», «термелүү») белгилүү бир кыймыл формага байланыштуу (roll, twist, swing, shake сыяктуу аналогия боюнча), рок багытына мүнөздүү ритмдик сезимдерди билдирет.

Рок-музыка эң көп багыттарга ээ (180 айланасында): жетишээрлик түрдө жеңилдеринен (бий рок-н-роллу, поп-рок, мерсибит), агрессивдүүсүнө чейин (хэви-метал, глэм-метал, трэш-метал, блэк-метал, бруталдуу дэт-метал жана грайнкор).

Хип-хоп

Хип-хоп 1973-жылы ямайкалык диджей Кул Херктин аркасынан жаралган, ал Бронкстогу Сэндгвик Авеню 1520 дарегинде ошол кездеги белгилүү музыкаларды коюп, аларды микшерлеп жатып музыкадагы белгилүү багыттардын бирин түзгөн. 1980-жылдардын башында баңги сатуучулар, андан кийин лейблдар кедей аймактардагы жаңы таланттарга кызыгып, киреше алуу максатында хип-хопко көңүлдөрүн бурушкан.

Хип-хоптун кээ бир багыттары (жанрчалары):

• Альтернативдүү хип-хоп
• Чикано-рэп
• Фристайл-рэп
• Гангста-рэп
• Хардкор-рэп
• Трэп-рэп
• Мамбл-рэп
• Эмо-рэп

Регги

Регги (рэгги, реггей; англисче reggae) — 1960-жылдардын аягында Ямайкада калыптанган жана 1970-жылдардын башында кеңири жайылууга ээ болгон музыка багыты. Реггинин башкы өзгөчөлүгү ритмдик элементтердин башкаруучу ролунда, көбүнчө ритмдүү жана мелодиялык дегендин негизин түзгөн бас-гитаранын (калган аспаптардын партиясы баспартиясынын айланасында куралат). Ошондой эле, регги кийинкидей белгиленет: мелүүн (тез дагы болушу мүмкүн, бирок агрессивдүү эмес) темптеги, өлчөмү — 4/4, аккомпанементтеги акценттер 2чи жана 4-үлүштө, брейктер жогорку томдо же тимбалаларда.

Фанк

Фанк (англисче funk «бийлөө») — бий же бийлөөчү музыканын жанры, бул анын музыкалык өзгөчөлүктөрүн аныктайт: бардык аспаптар партиясынын чегине жеткен синкопалуулугу (синкопаланган бас — «фанктоочу» аталат), пульсациялоочу ритми, кыйкыруучу вокал, кыска обондуу фразалардын бир нече жолу кайталанышы.

Жаңы кылымдагы фанктын жолун жолдоочу катары фанктроника (funktronica) стили болуп калган, башкача айтканда синт-фанктын заманбап өнүгүүсү.

• Синти-фанк
• Джаз-фанк
• Психоделический фанк
• Авангарддык фанк
• Афробит
• Эйсид-джаз
• Джи-фанк

Жаңы толкун

Жаңы толкун же нью-вейв (англисче New wave) — музыкалык багыт; бул термин менен 1970-жылдардын аягында — 1980-жылдардын башында пайда болгон стилдик, идеялык жактан роктун мурдагы жанрларынан озуп өткөн рок-музыканын ар кандай жанрларын белгилешет. Жаңы толкундун жалпы мүнөздөмөлөрү өзүнө синтезаторлорду колдонууну, стилдин жана искусствонун маанилүүлүгүн, ошондой эле кеңири ар түрдүүлүктү камтыйт. Жаңы толкун музыкасы 1970-жылдардын аягынан жана 1980-жылдардын жарымына чейинки мезгилдеги поп- жана рок-музыканын биржаксыз бөлүмү катары саналат.

Соул

Соул (англисче soul — «жан») — 1950-жылдары АКШнын түштүк штаттарында ритм жана блюз негизинде пайда болгон, афро-америкалык тектүү популярдуу музыка жанры. Өзүнө мүнөздүү болгон эмоционалдык-сезилген, экстатикалык, кээде экзальтацияланган, «жан-дүйнөлүк» вокалдык манераны, соул музыка, госпел жана спиричуэлс жан-дүйнөлүк ырдоо салтынан, ошондой эле джаз вокалдык импровизациясынан алган.

• Түндүк соул
• Филадельфиялык соул
• Көк көздүү соул
• Пластикалык соул
• Соул-блюз
• Соул-джаз
• Нео-соул

Диско

Диско (англисче disco, сөзмө-сөз — «дискотека») — 1970-жылдары пайда болго XX кылымдын бий музыкасынын негизги жанрларынын бири.

Жанрдын аталышы «диск» сөзүнөн чыккан, же французча discotheque (дискотека) сөзүнүн кыскартылышы катары, ал сөз болсо, башында «дисктерди сактоочу жай» дегенди түшүндүрүп, андан кийин грампластина музыка ойнотуучу жайы болуп, ал жакта угуучулар чогулуп, бийлеп турушкан.

• Евродиско
• Итало-диско
• Спэйс-диско
• Хай-энерджи

Поп-музыка

Поп-музыка төмөнкүдөй жанрларды камтыйт:

• K-pop
• Электропоп
• J-pop
• Q-pop
• Диско
• Хайпер-поп
• Комедийный поп
• Салттуу поп-музыка