Маалыматтык сабаттуулук - бул маалыматты издөө, агрегациялоо (элементтерди бир системага бириктирүү), ырастоо жана анализдөө жөндөмдүүлүгү. «Маалыматтык сабаттуулук» түшүнүгү 1977-жылы биринчилерден АКШда киргизилип, улуттук жогорку окуу жай программасында колдонулган.
Мазмуну
Маалыматтык сабаттуу адам деп маалыматты иштетип, жайгаштырып, баалап жана аны эффективдүү түрдө колдоно билген инсанды атайбыз. Маалымат менен иштөөдө сабаттуулук төмөнкүлөрдү түшүндүрөт:
- Түрдүү булактардан маалыматты издей билүү жөндөмдүүлүгү
- Табылган маалыматты верификациялай билүү (кайсы бир теорияларды тастыктоо ыкмасы, ыкмалар көп болушу мүмкүн)
- Маалыматты чын, анык экенин текшерүү
- Маалыматты максаттарын жана кимдин максатына иштегенин текшерүү (ангажированность)
- Табылган маалыматты анализдөө
- Аналитикалык натыйжаларды даярдоо
Маалыматтык сабаттуулук - маалымат менен иштөөдө сабаттуулуктун жалпы окуясы болуп, сабаттуулук ички корпоративдик маалыматты анализдөөнү билдирет. Ал эми маалыматтык сабаттуулук - ачык булактардагы маалыматтарды анализдөө болот.
Маалыматтык сабаттуулуктагы маалымат түшүнүгү
Маалымат дегенди бардыгыбыз эле билебиз, бирок маалыматтын так аныктамасын айтууну баарыбыз биле албайбыз.
Бир нече окумуштуулардын маалымат аныктамасын кандай түшүнгөнүн карап көрөлү:
- Акива жана Исаак Яглом - маалымат бул - тандоо ыктымалдыгы, тажрыйба энтропиясы маалыматка барабар, ал маалыматты тажрыйбаны ишке ашыруу менен алабыз.
- Норберт Винер - маалымат тышкы чөйрөдөн алынган түзүмдүн белгилениши.
- Абраам Антуан Моль - маалымат түзүмдөрдүн татаалдык өлчөмү, материалдык системалардын иреттелүү өлчөмү.
Эмне үчүн маалымат аныктамалары ушундай ар түрдүү? анткени, маалымат - бир дагы илимге таандыгы жок түшүнүк, ошол эле учурда бардык илимдер тарабынан активдүү колдонулат.
«Ким маалыматка ээ болсо, ал дүйнөнү башкарат» деген белгилүү фраза финансист Натан Ротшильдге таандык. А бул маалыматтын маанилүүлүгүн аныктайт.
Маалыматтын мүнөзмөдөсү
Маалыматтын мүнөзмөдөмөлөрү аны колдонуунун чегин аныктайт. Колдонууга идеалдуу болгон маалымат төмөнкү касиеттерге ээ болуусу зарыл:
- толуктук, жетиштүүлүк
- аныктык
- актуалдуулук
- объективдүүлүк
- релеванттуулук (туура келүүсү)
- түшүнүктүүлүк
Маалыматтык коом
Эмне үчүн заманбап коомду маалыматык деп аташат? анткени, көпчүлүк жумушта иштегендер, деги эле жашоо-тиричилик өткөрүүдө маалыматты иштетүү, сактоо, кайра иштетүү, анализдөө, сатуу, алмашуу менен алектенебиз. Ушунун баары маалыматтык сабаттуулук менен коштолот.
Маалыматты топтоо жана колдонуу өтө ылдам жүргөндүктөн, заманбап адамга маалыматты топтоо эмес, аны эффективдүү колдонуу болуп калды.
Маалымат менен иштөөдө аны сөзсүз пландаштыруу керек. Туура жана жакшы пландаштырылган маалымат мене иштөө убакытты үнөмдөйт, эффективдүүлүктү жогорулатат, маалыматтык стресстин деңгээлин төмөндөтөт, ошодой эле эң маанилүүсү адамды түрдүү күтүлбөгөн жагдайлардан, коркунучтардан сактайт.
Бүгүнкү күндө ар бир адам уюлдук телефонду, компьютерди, программаларды, тиркемелерди колдонгонду билсе керек, бул дагы маалыматтык сабаттуулукка тиешеси бар. Ошондой эле жалган (фейк) маалыматтарды чын маалыматтан ажырата билүү жөндөмдүүлүгү дагы маалыматтык сабаттуулукка кирет.
Маалыматтык сабаттуулук зарылдыгы
Маалыматтык сабаттуулук зарылдыгы көбүн эсе жалган же туура эмес маалыматтардын көптүгүнөн келип чыккан десе дагы болот. Компьютердик технологиялар жок кезде адамдар маалыматты досторунан, кошунасынан, туугандарынан угуп, анын чын же жалган экенин көбүн эсе аныктай алчу эмес. Буга себептүү түрдүү имиштерди анык маалымат катары өзүнүн пайдасын ойлогон адамдар колдоно баштаган. Аз гана сандагы адамдар берилген маалыматты өз көзү менен көрмөйүнчө, колу менен кармабайынча ишенбей келген.
Комопьютердик технологиялардын келиши менен дагы жалган маалыматтар азайган жок, тескерисинче көбөйдү десек туура болот го. Ошондуктан маалыматтык сабаттуулукту билип алуу ар бир адамга зарыл иш.
Жалган маалыматтарга эмнелер кирет
- Күнүмдүк жашоодо
- Текшерилбеген имиштер
- Аныкталбаган түрдүү аңгемелер ж.б.
- Маалыматтык чөйрөдө
- Түрдүү спамдар
- Бурмаланган маалыматтар
- Аныктамасы (тастыктоосу) жок инсанды каралоолор же мактоолор ж.б.
Достор маалыматтык сабаттуулук макалабызда түшүнбөгөн суроолор болсо пикир жазып койгула, биз бардыгын анализдеп, аныктап анан жооп беребиз :).
Адабияттар
- Stanley, Deborah B. Practical Steps to Digital Research: Strategies and Skills For School Libraries. — Santa Barbara, CA : ABC-CLIO, 2018-07-11. — P. 275. — ISBN 9781440856723.
