Ат адамдын канаты
Атам замандан бери эле, жылкы баласы адамдын эң ишеничтүү жан-жолдошу катары болуп келген. Эчен деген акындар жылкы жөнүндө ыр жазган, жылкы жөнүндө сонун-сонун сүрөттөр тартылып, көркөм, келбети келишкен, ыргыштаган аттар жөнүндө китептер жазылган.
Жылкылар жөнүндө көптөгөн дагы легендалар бар. Ошол эле Манас эпосунда жылкы баласы жөнүндө кандай гана сонун сүрөттөлүштөр берилген. Жылкы баласы, өз ээсин жон териси, жан-дүйнөсү менен сезип, туюп турат дегенди жылкы баккандар абдан жакшы билишет.
Көп убакытка чейин аттар эт багытындагы жаныбар катары колдонулуп келинген. Жылкынын эти диеталык өндүрүм катары саналып, анын сүтүнөн баарыбызга белгилүү болгон кымыз жасалат, кымыздын дарылык касиети айтпасак дагы барыбыз билебиз. Жылкынын жалынын жана териси дагы абдан баалуу. Техниканын өнүккөн заманында дагы адамдар бул жакшы жаныбардын жанында болгусу келет. Адамдар жылкыны дос катары эсептеп, "ат адамдын канаты" деген сөз бекеринен калбаса керек.
Адамдар байыркы убактардан бери эле ат күчүн, анын ылдамдыгын жана акылын баалап келген. Төрт аяктуу бул жаныбарлар биздин жашообузду жана тарыхыбызды өзгөрткөн деген ой бар жана бул ой чындыкка жакын. Аттардын жардамы менен адамдар чоң аралыктарды кыска убакыттын ичинде басып өтүшкөн, бул байланыштардын жана сооданын өнүгүшүнө алып келген.
Ошондой эле бул эмгекти уюштуруунун революциясына алып келген. Аскер күчтөрүнүн курамындагы ковалериянын болгону же болбогону салгылашуунун натыйжасын аныктаган. Учурда жылкыларды оор физикалык жумуш үчүн сейрек колдонушат. Негизинен, аларды спорттук оюнадарга багышат. Жылкы багуу байлардын, миллионерлердин көргөн жакшы көргөн хоббилеринин бири болуп саналат.
Үй жылкыларынын түпкүрү азыркы Азия жана Африкадан гана көрүүгө мүмкүн болгон жапайы жылкылар болгон. Жылкынын эң эски түрү Пржевальский, эң атактуусу, албетте, араб жылкылары. Европалык түрлөрдү чыгарууда дал ушул араб жылкылары колдонулган.
Ар кандай климаттык шарттар жылкынын тышкы көрүнүшүнүн түзүлүшүнө таасирин тийгизген. Буттары узун жана сыпайлуу, тез чуркоого ылайыкташкан тукумдар бар, ошондой эле дене түзүлүшү кубаттуу болгон, оор жумуштарга туура келүүчү жылкы түрлөрү да бар. Түгү узунураак келген жылкылар суук аймактарда өзүн эркин сезишет жана үшүбөйт.
Бардык аттар дене түзүлүшү боюнча бирдей, бирок дене мүчөлөрүнүн пропорциялары менен айырмаланып турат.
Кыргыздар болсо жылкылардын байыркы замандар бери эле багып келишкен. "Ат адамдын канаты" демекчи, куда түшүү, кыз узатуу, ар кандай майрам-мааракелерде жылкыларды белек катары берип, ал эми жоодо жүргөндө жылкы баласы кыргыздын чыныгы канаты болгон. Жылкы баласы адамды эч качан талаада таштап кеткен эмес, ат үстүнөн жыгылса тебелеп кетпейт.
Эрден эрдин эмнеси артык, эл үчүн кылган кызматы артык,Аттан аттын эмнеси артык, ашыра баскан изи артык.
Кошумча маалымат
- Жылкы баласы 30 жылга чейин жашайт.
- Күлүктөр саатына 65 чакырым ылдамдыкка чейин чуркай алат.
- Араб күлүктөрү жакшы чуркаганы менен, алардын бир өзгөчөлүгү бар, алар аба ырайынын өзгөрүүлөргө өтө сезгич келет.
- Биринчи жылкынын түпкү атасы 50 миллион жыл мурда жашаган жана бою 30см болуп, жылкыга эмес көбүн эсе түлкүгө окшош болгон.
- Жылкынын жалы жана кыл куйругунун түсү түгүнүн түсүнөн, адатта, айырмаланып турат.
- Жылкылар туруп алып уктай алат.
- Айгырлардын көрүүсү, бээлердикине караганда жакшыраак болот, анткени, негизинен аларда үйүрдү жырткыч жаныбарлардан жана башка эркек жылкылардан коргоо жоопкерчилиги болгон.
Ат кыргыздын канаты (Муса Жангазиев)
Тоо көркүнө көзүм такыр тойбогон, Көргөн кезде абамдарды ойлоном: Көчүп жүрүп оюн-кырын кыдырып Адырында ат чабышып ойногон.
Улак тартып ойго, дөңгө карабай, Ат үстүндө жаш чабандес баладай. Душманын да ат үстүндө кыйраткан, Кылыч сунуп, ок атсаң да жадабай.
Минген аты канат болуп кыргызга, Атчан болсо, жеңемин деп тырмышпа. Дабыратып чабышканын көргөндө Жетчү сымак жетигенге, жылдызга.
Жолго чыкса ат куйругу түйүлүп, Аял, эркек ат мингенге сүйүнүп. Ат үстүндө абаларым жүргөндө Айбатынан ар кыл душман бүлүнүп.
Күлүктөрүн саяпкери таптаган, Көмөлдүрүк күмүш менен чаптаган. Ээр токумун, куюшканын, жүгөнүн Жөө калса да сураганга сатпаган.
Дагы караңыз
