Күнгөй Ала-Тоо

Күнгөй Ала-Тоо — Географиялык жактан Кыргызстандын Ысык-Көл облусунун түндүк тарабында жайгашкан тоо кыркалары. Иле Ала-Тоо (орусчасы Заилийский Ала-Тоо) менен катар Түндүк Тянь-Шанды түзөт.

Күнгөй Ала-Тоо
Күнгөй Ала-Тоо
Мүнөздөмөлөрү
Узундугу	275 км
Кеңдиги	32 км
Жогорку чекити
Абсолюттук бийиктик	4771 м
Жайгашуусу
42°55′00″ түндүк кеңдик 77°30′00″ чыгыш узундук
Өлкөлөр	Кыргызстан, Казакстан
Тоо системасы	Тянь-Шань

Этимология

«Ала-Тоо» деген сөз «ала» же «боз-ала, түркүн-түстүү» деген мааниде тоонун бийиктик аймактуулугун көрсөтүүчү белги, жарым-жартылай ак кар, как музга байланыштуу, карсыз жерлерде карсыз түстөрдү билдирет. «Күнгөй» сөзү болсо «түштүк тарапты караган тоо» дегенди билдирет.

Географиясы

Кырка кеңдик маанисинде (батыштан чыгышты карай) созулуп, түз сызык боюнча узундугу 275 км. Түндүктөн Ысык-Көл жайгашкан ойдуңду жээктейт (түштүктөн ушул эле ойдуңду Тескей Ала-Тоо менен чектейт). Кырка тоонун эң бийик бөлүгүндөгү кеңдиги болжолду 30 км. Түндүгүнөн кырка тоого жарыш Иле Ала-Тоо созулуп жатат. Күнгөй Ала-Тоо менен Иле Ала-тоо батышта Чу дарыясынын негизги куймасы Чоң-Кемин өрөөнү, чыгышта Иле дарыясынын куймасы Челек (казакча Шелек) өрөөнү бөлүп турат. Чоң-Кемин жана Челек өрөөндөрүн эки кырканы бириктирген Челек-Кемин кошулмасы менен бөлүнөт. Казакстан жана Кыргызстандын Иле Ала-Тоосунун кыркасы аркылуу өткөн батыштагы чек арасы Челек-Кемин кошмогу боюнча Күнгөй Ала-Тоо кыркасы өтөт. Ошентип, кошмоктун батышыраагындагы кырка Кыргызстанда жайгашып, ал эми кошмоктон чыгышыраак Кыргызстан менен Казакстындан чек арасы өтөт.

Кырка батышта, Боом капчыгайынын аймагындагы Чу дарыясында башталып, мында Кыргыз Ала-Тоосуна кошулат. Чыгыш багытта Күнгөй Ала-Тоо чукул көтөрүлүп, Дүре дарыясынын жогорку агымынын аймагында 4000 м бийиктикке жетет. Бул жерде кырканын эң бийик, борбордук бөлүгү башталат. Эң бийик чекити — Чоктал, 4771 м. Чокталдан чыгышыраак Бостери чокусу (4323 м) жайгашкан. Бул жерден түштүк-чыгыш багытта Кумбел кырка тоосу кетет. Ысык-Көлгө куйган, Күнгөй Ала-Тоонун түштүк капталындагы эң чоң дарыя Чоң-Ак-Суу, ал ошол жерден башталып, чыгышты көздөй агат, ошондуктан анын өрөөнүнүн түндүк боору катары Күнгөй Ала-Тоонун негизги бети кызмат кылат, түштүгүндө болсо — Кумбел кыркасы. Андан кийин Чоң-Ак-Суу өрөөнү түштүккө бурулуп, Семёнов капчыгайына кирет. Кемин чокусунун массивинен (4643 м) түндүк-батышты карай Челек-Кемин кошулмасы кетет. Чайковский чокусунан (4687 м) чыгышыраак кырка төмөндөп, сыртка айланат.

Кырканын батыш жана орто бөлүктөрүндө түндүк капталдары түштүккө караганда, чыгышында түштүк капталдары түндүккө караганда тик. Негизги кыркадан түндүк жана түштүк багыттарда, каптал өрөөндөрдү бөлүп турган тоо тармактары кетет.

Түндүк Тянь-Шандын климаты континенталдык. Эң суук ай — январь, эң жылуусу — июль. Төмөнкү бийиктикте токой (негизинен Тянь-Шань карагайы) өсөт, андан кийин 2800дөн 3600 метрге чейин субальп зонасы жайгашып, андан аркы бийиктикте мөңгүлөр жатат.

Кырка тоонун мөңгүлөнүшү борбордук бөлүгүндө кездешет, бул жерде негизги кырканын бийиктиги 3500 мден төмөн түшпөйт. Түндүк капталында мөңгүлөр, батышында Дүренин жогорку агымынан баштап чыгышында Күрмөнтүнүн жогорку жагына чейин кездешет, түштүгүндө Кабырга жана Чоң-Өрүктү дарыяларынын аралыгында. Кырканын капталдарында бардыгы 427 мөңгү бар, мөңгүлөнүүнүн жалпы аянты 403 км². Чоң-Кемин бассейнинде — 109 мөңгү, Челек бассейнинде — 164, ал эми түштүк капталында — 154 мөңгү бар. Ири мөңгүлөр:

• Жаңырык — 8,9 км²
• Түштүк Жаңырык — 8,0 км²
• Ат-Жайлоо — 7,6 км²
• Жаңы — 6,4 км².

10 майда көлдөрдүн тобу альп шалбааларынын зонасындагы Сүтбулак, Түлкүсай жана Карасай капчыгайларында жайгашкан.

Көлсай жана Кайыңды капчыгайларында Алматы облусунун эң белгилүү жана эң көп адам баруучу 4 көл бар — 3 Көлсай көлдөрү жана Кайыңды көлү.

Ысык-Көл өрөөнүнө жетүүгө боло турган кырканын ашуулары тоо жүрүштөр сүйүүчүлөрүнүн арасында атактуу.

Альпинисттик мааниде Күнгөй кыркасы жарым-жартылай «багындырылган» кырка катары кызыгууну жаратат. Кырканын 150 чокусунун 40 гана багындырылган. Жарбулак дарыясынын өрөөнүнөн Талды өрөөнүнө чейинки 75 км созулган аймак альпинисттер тарабынан бир да жолу өздөштүрүлгөн эмес (2021).

Капчыгайлар, чокулар жана ашуулар

Жарбулак капчыгайы

Капчыгай батышында Кугантөр менен чыгышында Кеңсай капчыгайларынын ортосунда, кырканын түндүк макробоорунда жайгашкан. Капчыгайдын узундугу 5 км. Дарыянын куйган жери деңиз деңгээлинен 2960 метр бийиктикте, башаты деңиз деңгээлинен 3650 метр бийиктикте орун алган. Капчыгайдын эң бийик чокусу 4201,4 м, Жарбулак жана Кугантөр капчыгайларынын суу бөлгүчүндө жайгашкан. Үч камера менен берилген капчыгайдын циркинде (цирк — тоодогу кресло сымал чуңкурайган рельеф формасы) асма жана өрөөндүк мөңгүлө бар. Мөңгүлөрдүн чокуларында туруксуз бийик мореналар жайгашып, бул аларга чыгууну кыйындатат.

Желсай ашуусу цирктин борбордук камерасында деңиз деңгээлинен 3910 метр бийиктикте, чыгышында 4103,5 м жана батышында 4056,4 м бийиктиктеги чокулар арасында жайгашкан. Ашуу, Жарбулак капчыгайларын — Челек жана Ак-Суу дарыяларын — Ысык-Көл көлүн бириктирет. Ашуу аркылуу Кыргыз Республикасы менен Казакстан Республикасынын мамлекеттик чек ара өтөт.

Жетитөр ашуусу деңиз деңгээлинен 3997,8 метр бийиктикте, капчыгай циркинин сол чөнтөгүнүн түштүк-батыш бөлүгүндө, 4056,4 метрлик чокудан батыш тарапта жайгашкан. Ашуу, Жарбулак капчыгайы — Челек жана Ак-Суу дарыяларын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Кыргыз Республикасы менен Казакстан Республикасынын мамлекеттик чек ара өтөт.

Кайыңды капчыгайы

Узундугу 20 км болгон капчыгай, Саты айылынан чыгышыраак, кырканын түндүк макробоорунда жайгашкан. Дарыянын башаты деңиз деңгээлинен 3200 метр бийиктикте жайгашкан жана деңиз деңгээлинен 1428,6 метр бийиктикте Кайыңды жана Челек сууларынын кошулган жеринде үзүлөт. Капчыгайдын эң бийик жери деңиз деңгээлинен 3786,9 метр бийиктикте, Чет-Мерке капчыгайы менен суу бөлгүчтө жайгашкан. Түндүк капталдары карагайлуу токой менен капталган. Тоонун этегине чейинки бийик тоолуу альп шалбаасы менен капталган. Капчыгайда мөңгү жана мореналык (морена — мөңгү тарабынан калыптанган мөңгү катмарларынын түрү) көлдөрү жок. Кайыңды капчыгайы ошол эле аталыштагы эң популярдуу көлдөрдүн бири – деңиз деңгээлинен 1667 метр бийиктикте жайгашкан Кайыңды көлү, ошондой эле, Түндүк Тянь-Шандын эң чоң кайың токойчосу менен белгилүү. Капчыгайдын аймагы «Көлсай көлдөрү» аталган улуттук мамлекеттик жаратылыш паркынын аймагында орун алган.

Кайракты капчыгайы

Капчыгай чыгышта Корумду капчыгайы менен батышта Кугантөр капчыгайынын ортосунда, кырканын түндүк макробоорунда жайгашкан. Капчыгайдын башаты деңиз деңгээлинен 3700 метр бийиктиктен башталып, дарыя куйган жери деңиз деңгээлинен 2717,8 метр бийиктикте. Капчыгайдын узундугу 11 км. Кайрыкты жана Жаманбулак капчыгайларын бөлүп турган тоо кыркасынын суу бөлгүчүндө капчыгайдын эң бийик жери деңиз деңгээлинен 4457,5 метр бийиктикте жайгашкан. Капчыгай циркинин үч камерасында асма жана өрөөн түрүндөгү мөңгүлөр орун алган. Мөңгүлөрдүн узундугу 2 км. Ашутөр ашуусу жана капчыгайдын бир нече чокулары изилдене элек.

Каракыя капчыгайы

Капчыгай Чоң-Өрүктү капчыгайынын батышында, Кашкасу (казакча Кашкасу) капчыгайынын чыгышыраак жагында жайгашкан. Бийиктиги Күнгөй Ала-Тоонун башатынан — 3400 м, Челек дарыясына кошулган жерине чейин — 2040 м, капчыгайдын узундугу 20 км. Каракыя дарыясынын куйган жери Челек суусунун боюндагы Көк каньондо жайгашкан. Капчыгайдын эң бийик жери — деңиз деңгээлинен 4165,2 метр бийиктикте Каракыя жана Чоң-Өрүктү капчыгайларынын суу бөлгүчүндө. Каракыя капчыгайынан деңиз деңгээлинен 2700 метрден 3300 метрге чейинки бийиктикте Күнгөй Ала-Тоонун түндүк капталын бойлой Кайрыкты капчыгайына чейин сырттар созулуп жатат. Түндүк-батыш боорлору карагайлуу токой менен капталган. Чыгыш капталдары эшилип түшүп чогулган чөп баскан тоо тектеринин сыныктары менен капталган. Капчыгайдын башатында күчтүү морена орун адып, анын астында негизги Каракыя мөңгүсү жана 13 асма, каралык (кара — капчыгайлардын чокусу жанында жайгашкан табигый чөйчөк сыймал рельеф формасы) мөңгүлөр көмүлгөн.

Ушундай эле аталыштагы Каракыя ашуусу мөңгү циркинин сол тарабында деңиз деңгээлинен 3774,7 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу, Каракыя капчыгайларын — Челек жана Ашутөр сууларын, Барган-Суу куймасын бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Чыгыш Байсаур ашуусу деңиз деңгээлинен 3785 метр бийиктикте. Ашуу түрү — кар-шилендилүү. Ашуу Чыгыш Карасай ашуусунан чыгышыраак жана 4069 метрлик чокудан батышыраак жайгашкан. Кашкасу жана Чоң-Өрүктү капчыгайын бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт. Каракыя капчыгайына жетүү Чоң-Өрүктү, Кичи-Өрүктү капчыгайларындай эле кыйын.

Кеңсай капчыгайы

Капчыгай кырканын түндүк макробоорунда жайгашкан. Капчыгайдын узундугу 6 км. Челек сууларынын биринин башаты болгон Жаңырык суусуна түшөт. Алгач, капчыгай «төө куйругу» аттуу тикенектүү бадалдын урматына Чоң Төө Куйрукту деп аталган. Капчыгайдын мөңгүсү үч бутактан турат — Сол, Борбордук жана Оң. Бутактары бири-биринен мөңгүнүн алдынан тилине чейинки 1,5 км узундуктагы каптал мореналар менен бөлүнгөн. Мөңгүнүн астында эки бириккен асма каралар бар. Деңиз деңгээлинен 3000 метр бийиктиктеги Найзатоо (казакча Найзатау)чокусу капчыгайдын эң бийик жери. Чоку, учтуу аскалуу формага ээ. Капчыгайда Енбек, Караган, Жалпактоо чокулары жана Кеңсай түйүндүк чокусу бар.

Чыгыш Кеңсай ашуусу деңиз деңгээлинен 3940 метр бийиктикте. Ашуу түрү — кар-шилендилүү. Ашуу, Кеңсай чокусу менен Жалпактоо чокусунун ортосундагы Кеңсай мөңгүсүнүн оң бутагында жайгашкан. Ашуу, Кеңсай капчыгайлары — Челек дарыясы менен Ак-Сууну — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Батыш Кеңсай ашуусу деңиз деңгээлинен 3900 метр бийиктикте. Ашуу түрү кар-муздуу. Ашуу, мөңгүнүн борбордук бутагында Караган жана Енбек чокуларынын ортосунда орун алган. Ашуу, Кеңсай капчыгайларын — Челек жана Карачын сууларын — Ысык-Көл көлүн бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Кең-Суу капчыгайы

Капчыгай кырканын чыгыш капталында жайгашкан. Капчыгай Чарын суусунун түшкөн жеринде деңиз деңгээлинен 3300 метр бийиктиктен 1600 метр бийиктикке чейин созулат. Капчыгайдын узундугу 45 км. Кең-Суу айылы Кең-Суу дарыясынын куйган жеринде орун алган. Капчыгайдын чокусунун минималдуу бийиктиги деңиз деңгээлинен 3572 метрди түзөт. 3198 м бийиктиктеги ашуусу менен бирдей аталыштагы Чоңташ суусунун суулары бийик тоолуу аймакта Кең-Суу дарыясына куят. Табылгытынын 2914 м бийиктиктеги ушул эле аталыштагы Табылгыты ашуусунан башталган чоң куймасы Кең-Суунун Кеген өрөөнүнө куят. Түндүк капталдары карагайлуу токой менен капталган. Түштүк капталдары альп шалбаасы, арчалуу өсүмдүктөр жана арчанын азиялык түрү менен капталган. Сегиз мореналык көл Кең-Суу суусунун башындагы мөңгү циркинде орун алган.

Ушундай эле аталыштагы Кең-Суу ашуусу деңиз деңгээлинен 3115 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу, Табылгыты суусунун башатынын жогорку агымында Кең-Суу дарыясынын куймасында жайгашкан. Ашуу, Табылгыты капчыгайларын — Шарын жана Кең-Суу суусун — Ысык-Көл өрөөнүн бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Батыш Кең-Суу ашуусу деңиз деңгээлинен 3035 метр бийиктикте. Ашуу түрү — шалбаалуу (чөптүү). Ашуу, Кең-Суу дарыясынын аты жок куймасынын жогорку агымында, Чоңташ суусунан чыгышыраак жайгашкан. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Корумду ашуусу деңиз деңгээлинен 3178 метр бийиктикте. Ашуу түрү — шалбаалуу (чөптүү). Ашуу, Кең-Суу капчыгайынын жогорку жагында, Кең-Суу суусунун башкы циркинен чыгышыраак тарапта жайгашкан. Ашуу, Кең-Суу капчыгайы — Шарын суусу менен Корумду капчыгайын — Ысык-Көл өрөөнүн бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Табылгыты ашуусу деңиз деңгээлинен 2914 метр бийиктикте. Ашуу түрү — шалбаалуу (чөптүү). Ашуу, Табылгыты суусунун оң булагынын жогорку агымында жайгашкан. Ашуу, Шарын дарыясынын Табылгыты капчыгайы менен кырканын түштүк капталындагы Табылгыты капчыгайын — Ысык-Көл өрөөнүн бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Чонташ ашуусу деңиз деңгээлинен 3198 метр бийиктикте. Ашуу түрү — шалбаалуу (чөптүү). Ашуу, Кең-Суу суусунун жогорку куймасында, 3404,8 метрлик чокудан чыгышыраак, 3325 м тоонун батыш тарабында жайгашкан. Ашуу, Чарын суусунун Кең-Суу капчыгайлары менен Ысык-Көл өрөөнүнүн Чоңташ капчыгайын бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Кичи-Өрүктү капчыгайы

Узундугу 17 км болгон капчыгай, чыгышында Кудургу, батышында Чоң-Өрүктү капчыгайларынын ортосунда жайгашкан. Суунун башаты 3400 м бийиктиктеги Орто-Өрүктү ашуусунун аймагынан башталат. Суунун төрт куймасы бар, алардын экөө мөңгүлөрдүн жана кар талааларынын калдыктарынын суусу менен азыктанат, калган экөө капчыгайдын төмөнкү бөлүгүндө жайгашып, жер астындагы суулар менен азыктанат. Бийиктиги 3991 м болгон Кичитоо (казакча Кичитоо) тоосунун чокусу капчыгайдын жана Кичи-Өрүктү кыркасынын түндүк бөлүгүнүн эң бийик жери болуп саналат. Бийиктиги 3930,3 м болгон дагы бир чоку капчыгайдын батыш тарабында жайгашып, Кичи-Өрүктү жана Чоң-Өрүктү капчыгайларынын түйүндүү чокусу деп эсептелинет. Чокудан чыгышты карай Орто-Өрүктү ашуусу орун алган. Капчыгайда кар топтолгон жерден жана жарым-жартылай көмүлгөн мөңгүлөрдөн турган мореналык көл жана муздануу бар. Дарыялардын (суулардын) куйган жерлери 1900 м бийиктикте жайгашып, капчыгайдын төмөнкү бөлүгү карагайлуу токой менен капталган.

Кичитоо чокусу деңиз деңгээлинен 4061 метр бийиктикте. Чоку Кичи-Өрүктү жана Кудургу капчыгайларынын ортосунда турат. Чоку Кичи-Өрүктүнүн эң бийик чокусу. Чокунун атын жергиликтүү калк ошол эле аталыштагы капчыгайдын урматына ыйгарышкан.

Орто-Өрүктү ашуусу деңиз деңгээлинен 3618,1 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу, чокудан түндүгүрөөк 3733,1 м жана түштүгүрөөк 3778,7 м бийиктикте жайгашкан. Ашуу, Кичи-Өрүктү капчыгайлары — Челек жана Орто-Өрүктү сууларын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Көлсай капчыгайы

Узундугу 24 км болгон капчыгай кырканын макробоорунун чыгыш бөлүгүндө жайгашкан. Көлсай дарыясы деңиз деңгээлинен 3200 метр бийиктиктен башталат. Дарыянын куйган жери деңиз деңгээлинен 1500 метр бийиктикте жайгашкан. Капчыгай Саты айылынын батыш тарабында жайгашып, «Көлсай көлдөрү» Мамлекеттик улуттук жаратылыш паркынын курамына кирет. Капчыгай, анын ичинде тегиз жайгашкан үч Көлсай көлдөрү менен атактуу. Капчыгайда мөңгүлөнүү жок.

Кичи-Сарыбулак ашуусу деңиз деңгээлинен 3350 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — шиленди. Ашуу, 3441 м түйүн чокусунун батышында жана бийиктиги 3582,1 м болгон Таптатау чокусунан чыгышыраак жайгашкан. Ашуу, Көлсай капчыгайы — Челек суусу менен Күрөт капчыгайын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Сарыбулак ашуусу деңиз деңгээлинен 3274 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — шиленди. Ашуу, түйүндүү чокудан чыгыш тарапта 3211 м, чокудан түндүк-батыш тарапта 3381 м бийиктикте жайгашкан. Ашуу Көлсай капчыгайы — Челек дарыясы менен Чоң-Сарыбулак капчыгайы — Ысык-Көл көлүн бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Карасай капчыгайы

Капчыгай чыгышында Каракыя, батышында Түлкүсай капчыгайларынын ортосунда жайгашкан. Капчыгайдын Башкы кырка тоодон Челек суусуна кошулган жерине чейинки узундугу 22 км. Дарыянын булагы деңиз деңгээлинен 3400 метр бийиктикте башталат. Куйган жери деңиз деңгээлинен 2100 метр бийиктикте жайгашкан. Негизги кырка — Күнгөй Ала-Тоо деңиз деңгээлинен 4252,4 метр бийиктикте кошот. Чокусу Карасай жана Түлкүсай капчыгайларынын суу бөлгүчүндө деңиз деңгээлинен 4117,2 метр бийиктикте. Кашкасу жана Карасай капчыгайлары 5,5 км аралыкта орун алган. Түндүк-батыш капталдарындагы төмөнкү бөлүгүндө 8 кмге созулган карагайлуу токой өсөт. Токойдун чегинен 1 км алыстыкта капчыгай сырт зонасына кирет. Капчыгайда узундугу 1 кмден 2,5 кмге чейинки төрт ири өрөөндүк мөңгүлөр, өрөөндүк музданууну билдирет. Капчыгайда мореналык көлдөр бар, алардын эң чоңу 420 метрге жетип, деңиз деңгээлинен 4252,4 метр бийиктиктеги чокунун жанында пирамидалык бийиктиги деңиз деңгээлинен 4010,3 метр бийиктикте жайгашкан. Капчыгайда Ысык-Көл өрөөнүнө кирген төрт ашуу — Карасай, Батыш Карасай, Чыгыш Карасай жана Батыш Байсаур. Күтүү ашуусу Түлкүсай жана Карасай капчыгайларынын суу бөлгүчүндө жайгашкан.

Ушундай эле аталыштагы Карасай ашуусу деңиз деңгээлинен 3870 метр бийиктикте Батыш Карасай ашуусунан чыгышыраак жана чокудан батышыраак 4252,4 м бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — кар-муз-шилендилүү. Ашуу, Карасай капчыгайларын — Челек жана Орто-Байсоорду сууларын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Батыш Карасай ашуусу деңиз деңгээлинен 3850 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — муз-кар-шилендилүү. Ашуу, Карасай ашуусунан батышыраак жана 3977,1 метрлик чокудан түштүгүрөөк жайгашкан. Ашуу, Карасай капчыгайларын — Челек жана Бурган-Суу сууларын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Күтүү ашуусу деңиз деңгээлинен 3740 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — шиленди. Ашуу, Карасай жана Түлкүсай капчыгайларынын суу бөлгүчүндө, 3971,1 м жана 4117,2 м чокулардын ортосунда жайгашкан. Ашуу Челек суусунун бассейнине таандык Карасай, Түлкүсай капчыгайларын бириктирет.

Кашкасу капчыгайы

Капчыгайдын узундугу 12,5 км, Карасай капчыгайынын каптал капчыгайы. Каракыя жана Кашкасуу капчыгайларын бөлүп турган кырда жайгашкан 4046,2 бийиктиктеги чоку капчыгайдын эң бийик жери болуп саналат. Капчыгайдын оозунда анча чоң эмес токой зонасы жайгашкан. Капчыгайдын жогорку жагында чакан цирк бар. Циркте эки өрөөндүк жана беш каралык мөңгү, эки мореналык көл деңиз деңгээлинен 3250 метр бийиктикте жана деңиз деңгээлинен 3400 метр бийиктикте үч морена көлү бар.

Батыш Байсаур ашуусу деңиз деңгээлинен 3760 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — кар-шилендилүү. Ашуу, Чыгыш Карасай ашуусунан чыгышыраак жана 4069 м чокудан батышыраак жайгашкан. Ашуу, Кашкасу капчыгайларын — Челек жана Чет-Байсоорду сууларын — Ысык-Көлдү бириктирет.

Чыгыш Карасай ашуусу деңиз деңгээлинен 3755,5 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — кар-шилендилүү. Ашуу, 4069 м чокудан түндүк-батышта жана 3407,8 м чокудан түндүк-батышта жайгашкан. Ашуу, Кашкасу капчыгайларын — Челек жана Бурган-Суу сууларын — Ысык-Көлдү бириктирет.

Корумду капчыгайы

Узундугу 10 км болгон капчыгай кырканын түндүк макробоорунда, чыгышында Талды жана батышында Жаманбулак капчыгайларынын ортосунда. Капчыгайдын башаты 3700 м бийиктикте, оозу 2550 м бийиктикте жайгашкан. Корумду жана Жаманбулак капчыгайларын бөлүп турган суу бөлгүч кыркада деңиз деңгээлинен 4457,5 метр бийиктиктеги чоку орун алып, капчыгайдын эң бийик жери саналат. Капчыгайдын циркинде деңиз деңгээлинен 4102,4 метр бийиктиктен асма мөңгүлүү кара бар. Жалпы узундугу 3 км болгон капчыгай циркинде асма жана өрөөндүк мөңгүлөр, мореналар бар.

Желкарагай ашуусу деңиз деңгээлинен 3930 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү кар-муздуу. Ашуу, деңиз деңгээлинен 4044,2 метр бийиктиктеги чокудан батыш тарапта. Ашуу, Корумду капчыгайлары — Челек менен Желкаргай сууларын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Кугантөр капчыгайы

Узундугу 7 км болгон капчыгай Жарбулак капчыгайынан чыгышыраак жана Кайракты капчыгайынан батышыраак жайгашкан. Капчыгайдын башаты деңиз деңгээлинен 3700, ал эми оозу 2893,1 м бийиктиктеги капчыгай циркинин оң жагында эң бийик чоку болуп саналат, ал деңиз деңгээлинен 4263 метр бийиктикке жетет. Асма-өрөөндүк мөңгүлөрү бар эки камера мөңгү циркин түзөт. Башкы цирктин төмөн жагында мөңгүлүү үч кара бар.

Ушундай эле аталыштагы Кугантөр ашуусу деңиз деңгээлинен 3908,1 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — аска-шилендилүү. Ашуу, капчыгай циркинин борборунда орун алган. Ашуу, Кайракты капчыгайларын — Челек жана Чоң-Кугантөр сууларын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Күрмөнтү капчыгайы

Узундугу 22 км болгон капчыгай Талды жана Көлсай капчыгайларынын ортосунда жайгашкан. Капчыгай деңиз деңгээлинен 3500 метр бийиктиктен башталат. Дарыялардын куйган жери деңиз деңгээлинен 1400 метр бийиктиктеги Күрмөнтү жана Челек сууларынын кошулган жеринде жайгашкан. Капчыгайдын эң бийик жери – деңиз деңгээлинен 3987,3 метр бийиктикте турган Теристик чокусу. Капчыгайдын бийик тоолуу бөлүгү альп шалбаалары менен капталган. Капчыгайда мөңгү жок.

Ушундай эле аталыштагы Күрмөнтү ашуусу деңиз деңгээлинен 3445 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — шиленди. Ашуу, Аратоо (казакча Аратау) чокусунун батышында жана 3721 м чокусунун чыгышында жайгашкан. Ашуу, Казакстан менен Кыргыз тараптан Күрмөнтү капчыгайларын бириктирет. Ашуунун этегинде чоң мореналык көл бар. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Кудургу капчыгайы

Узундугу 20 км болгон капчыгай тоо кыркасынын түндүк макробоорунда жайгашкан. Кудургу суусу деңиз деңгээлинен 3400 метр бийиктиктеги Күнгөй Алатоонун башкы кыркасынан башталып, деңиз деңгээлинен 1700 метр бийиктикте Челек дарыясына куят. Капчыгайды чыгышынан Кудургу тармагы жана Талды капчыгайы, батышынан Кичи-Өрүктү капчыгайы чектейт. Капчыгайдын жогорку жагында эки чоң эмес цирк орун алып, алардын оң жагында мореналык көлдөр бар. Ысык-Көлгө баруучу эң оңой жолдордун бири капчыгайдын негизги кыркасы аркылуу өтөт. Өрүктү тоо тармагында капчыгайдын эң бийик жери – Кичитоо чокусу орун алган. Капчыгайдын түндүк-батыш капталдары карагайлуу токой менен капталган.

Кудургу суу бөлгүч чокусу деңиз деңгээлинен 3808,6 метр бийиктикте жайгашкан. Чокунун түрү — аска-шилендилүү. Чоку Ортолукчын чокусунун батыш тарабында жайгашкан. Чокуга баруу, чалгындоо жана чыгуу тууралуу маалымат жок.

Ушундай эле аталыштагы Кудургу ашуусу деңиз деңгээлинен 3403 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — шиленди. Ашуу деңиз деңгээлинен 3808,6 метр бийиктиктеги чокудан батышыраак жана деңиз деңгээлинен 3824 метр бийиктиктеги чокудан чыгышыраак тарапта жайгашкан. Ашуу, Казакстан менен Кыргыз тараптан Кудургу капчыгайларын бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Жаңы мөңгүсүнүн капчыгайы

Капчыгайдын мөңгү тилине чейинки узундугу 3,5 км. Капчыгай Түштүк Жаңырык мөңгүсүнүн чыгыш тарабында Челек-Кемин түйүнүнүн жанында жайгашкан. Башкы кыркадан ылдый аккан эки бутак капчыгайдын мөңгүсүн түзөт. Капчыгайдын оозу деңиз деңгээлинен 3200 метр бийиктикте жайгашкан. Жаңы дарыясы(суусу) Челек суусуна куйган Жаңырык суусунун куймасы. Мөңгү тилинен төмөн эки кара жайгашкан. Каралардын биринде Эчки Агымдар асма-каралык мөңгү, экинчисинде асма мөңгүлөр жана мореналык катмарлар жайгашкан. Чайковский чокусу капчыгай циркинин эң бийик жери. Капчыгайдын оозу субальп өсүмдүктөрү менен капталган — бийик тоолуу фиалкалар (Viola L), эдельвейс жана жүсайлар. Цирктин үстүндөгү тоо тармагында 4 чоку көтөрүлүп турат — Глинка, Бетховен, Казправдага 50 жыл жана Алма-Ата. Жаңынын тоо тармагы — Жаңы жана Кеңсай дарыяларынын суу бөлгүчү.

Чыгыш Ишенбулак ашуусу деңиз деңгээлинен 4290 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү кар-муздуу. Ашуу Билимтау чокусунун чыгышыраак жагында жайгашкан. Ашуу, Жаңы капчыгайларын — Челек жана Ашыр сууларын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Батыш Ишенбулак ашуусу деңиз деңгээлинен 4320 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү кар-муздуу. Ашуу, Бородин чокусунан түндүгүрөөк жана Борбордук чокусунан түштүгүрөөк жайгашкан. Ашуу, Жаңы капчыгайларын — Челек жана Ашыр дарыяларын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Борбордук Ишенбулак ашуусу деңиз деңгээлинен 4290 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү кар-муздуу. Ашуу, Билимтоо (Казакча Билимтау) чокусунан түндүгүрөөк жана Борбордук чокусунан чыгышыраак жайгашкан. Ашуу, Жаңы капчыгайларын — Челек жана Ашыр дарыяларын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Теке агымдары ашуусу деңиз деңгээлинен 4290 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү кар-муздуу. Ашуу, Глинка чокусунун түндүгүрөөк жана Лысенко чокусунан түштүгүрөөк жайгашкан. Ашуу, Жаңы мөңгүсүнүн циркин жана Түштүк Жаңырык мөңгүсүн бириктирет.

Ушундай эле аталыштагы Жаңы ашуусу деңиз деңгээлинен 4285 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — муз-кар-шилендилүү. Ашуу, Бетховен чокусунан чыгышыраак жана Акыркытоо (казакча Акыргытау) чокусунан батышыраак жайгашкан. Ашуу, Жаңы мөңгүсүнүн циркин жана Жаңы тоо тармагынын аты жок мөңгүсүн бириктирет.

Орто-Мерке капчыгайы

Узундугу 34 км болгон капчыгай кырканын түндүк-чыгыш макробоорунда түндүгүндө Чет-Мерке, түштүгүндө Кең-Суу капчыгайларынын ортосунда орун алган. Капчыгайдын башаты 3200 м бийиктикте жайгашып, 1628,6 м бийиктикте Орто-Мерке жана Шарын сууларынын кошулган жеринде бүтөт. Чет-Мерке капчыгайы менен бирге суу бөлгүчтө жайгашкан Кабак чокусу капчыгайдын эң бийик жери. Чокунун бийиктиги деңиз деңгээлинен 3696,8 метрди түзөт. Капчыгайдын түндүк капталдары карагайлуу токой, бийик тоолуу аймагы альп шалбаасы менен капталган. Капчыгайдын башкы циркинде төрт мореналык көлү бар. Текши ашуусу Орто-Мерке жана Кең-Суу капчыгайларын бириктирет.

Саты капчыгайы

Саты капчыгайынын узундугу 23 км. Капчыгай Көлсай жана Кайыңды капчыгайларынын ортосунда жайгашкан. Капчыгайдын башы деңиз деңгээлинен 3100 метр бийиктикте жайгашкан. Деңиз деңгээлинен 1429,1 метр бийиктикте Саты суусу Челек суусу менен кошулат. Деңиз деңгээлинен 3603 метр бийиктиктеги Сасыктоо тоосу капчыгайдын эң бийик жери. Орто бөлүгүндө капчыгайдын боору карагайлуу токой менен капталган. Бийик тоолуу аймагы альп шалбаасы менен капталган. Капчыгайда мөңгү жок.

Ушундай эле аталыштагы Саты ашуусу деңиз деңгээлинен 3295 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу Саты суусунун жогорку агымында, 3448 м чокусунан батышыраак, тоодон чыгышыраак 3600 м бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — шалбаа-шилендилүү. Ашуу Саты капчыгайларын — Челек жана Саты сууларын — Ысык-Көл өрөөнүн бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Сүтбулак капчыгайы

Капчыгайдын узундугу 16 км. Капчыгай Түлкүсай менен Корумду капчыгайынын ортосунда жайгашкан. Капчыгайдын башы 3600 м бийиктикте, оозу 2433 м бийиктикте. Түлкүсай жана Сүтбулак капчыгайларын бөлүп турган кырканын суу бөлгүчүндө капчыгайдын эң бийик жери — деңиз деңгээлинен жогору 4178,5 м бийиктиктеги чоку. Капчыгай жантаймалуу. Капчыгайдын ылдый жагын карагайлуу токой каптайт. Сүтбулак мөңгүсү эки бутактан жана алты каралык-асма мөңгүдөн турат. Мореналарда алты мореналык көл бар. Капчыгайда Каптал, Сүтбулак жана Чыгыш Сүтбулак ашуулары жайгашкан. Капчыгай Ысык-Көлгө болгон маршруттун оңойдугунан туристтер арасында белгилүү. Маршрут Аманжол ашуусу, Кичи-Түргөн капчыгайы (Иле Ала-Тоо), Челек дарыясынын өрөөнү, Сүтбулак ашуусу жана Сүтбулак капчыгайы (Күнгөй Ала-Тоо) аркылуу өтөт.

Чыгыш Сүтбулак ашуусу деңиз деңгээлинен 3920 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — муз-кар-аскалуу. Ашуу, Сүтбулак мөңгүсүнүн оң бутагынын борборунда орун алып, Казакстан Сүтбулагы менен Кыргызстан Сүтбулак капчыгайларын бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Сүтбулак ашуусу деңиз деңгээлинен 3924 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — муз-кар-шилендилүү. Ашуу, Сүтбулак мөңгүсүнүн борбордук тармагынын түштүк-чыгыш бөлүгүндө орун алып, Кыргызстан Сүтбулагы менен Казак Сүтбулак капчыгайларын бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Каптал ашуу деңиз деңгээлинен 3924 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — муз-кар-шилендилүү. Ашуу, Сүтбулак жана Түлкүсай капчыгайларын бөлүп турган каптал суу бөлгүчтө, 4178,5 метр чокудан түштүгүрөөк жана Күнгөй Ала-тоонун башкы кыркасынан түндүгүрөөк жайгашкан. Ашуу Кыргыз жана Казак Сүтбулак капчыгайларын бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Талды капчыгайы

Узундугу 25 км болгон капчыгай Күнгөй Ала-Тоо кырка мөңгүсүнүн эң четинде, анын түндүк макробоорунда жайгашкан. Капчыгай деңиз деңгээлинен 3500 метр бийиктиктен башталып, 1600 м бийиктикте бүтөт. Бийик тоолуу аймагында асма Мөңгүлүү өрөөнү бар. Капчыгай чыгышынан Күрмөнтү, батышынан Кудургу капчыгайларынын суу бөлүктөрү менен чектелет. Капчыгайдын эң бийик жери — Кудургу тоо тармагында жайгашкан Кызэмчек (казакча Кыземшек) чокусу. Чокунун бийиктиги деңиз деңгээлинен 4000 метрден ашат. Асма мөңгү өрөөнүндөгү эки каралык мөңгү капчыгайдагы муздануудан түзөт. Арал ашуусу деңиз деңгээлинен 3540 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — шиленди. Ашуу чыгышта Тарактоо (казакча Тарактоо) жана батышта Каршытоо (казакча Каршаутау) чокуларынын ортосунда жайгашкан жана Талды (Казакстан) жана Чоң-Айрык (Кыргызстан, Ысык-Көл) капчыгайларын бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Кызэмчек ашуусу деңиз деңгээлинен 3670 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — шиленди. Ашуу түндүктөгү Кызэмчек чокусу менен түштүктөгү аты жок 3953,3 м чокусунун ортосунда жайгашып, Талды жана Кудургу капчыгайларын бириктирет. Эки капчыгай Челек суусунун бассейнине кирет.

Талды ашуусу деңиз деңгээлинен 3640 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — шиленди. Ашуу батышта Ортолукчун, чыгышта Бийиктоо чокуларынын ортосунда жайгашып, Талды капчыгайларын (Казакстан) жана Түштүк Кудургуну (Кыргызстан, Ысык-Көл) бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Чоң-Айрык ашуусу деңиз деңгээлинен 3540 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — шиленди. Ашуу батышта Тарактоо жана чыгышта Чигистоо чокуларынын ортосунда жайгашып, Талды (Казакстан) менен Чоң-Айрык (Кыргызстан, Ысык-Көл) капчыгайларын бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Түлкүсай капчыгайы

Капчыгайдын узундугу 19 км. Капчыгай чыгышында Карасай, батышында Сүтбулак капчыгайларынын ортосунда жайгашкан. Капчыгай деңиз деңгээлинен 3600 метр бийиктиктен башат алат. Түлкүсай жана Сүтбулак капчыгайларын бөлүп турган суу бөлүүчү кыркада капчыгайдын эң бийик чокусу орун алган, бийиктиги деңиз деңгээлинен 4178,5 метр. Түлкүсай капчыгайынын мөңгү цирки анча чоң эмес. Цирктин муздануусу үч асма-өрөөндүк мөңгүлөр менен берилген. Цирктен төмөнүрөөк, капчыгайда төрт кара бар, аларда анча чоң эмес асма-каралык мөңгүлөр жайгашкан. Түлкүсай жана Карасай капчыгайларынын ортосундагы суу бөлгүчтө Күтүү ашуусу орун алган. Түлкүсай жана Сүтбулак капчыгайларынын ортосундагы суу бөлгүчтө Каптал (орусча Боковой) ашуусу бар.

Каптал ашуу деңиз деңгээлинен 3820 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — шиленди. Ашуу Күнгөй Ала-Тоонун башкы кыркасынан түндүгүрөөк жана 4178,5 м чокудан түштүгүрөөк жайгашкан. Ашуу Түлкүсай менен Сүтбулак капчыгайларын байланыштырат. Эки капчыгай тең Челек суусунун бассейнине таандык.

Чет-Байсаур ашуусу (Түлкүсай) деңиз деңгээлинен 3890 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү түндүктөн — кар-муздуу, жана түштүгүнөн шилендилүү. Ашуу Түлкүсай мөңгү циркинин ортосунда ортосунда. Ашуу Карасай капчыгайларын — Челек дарыясын жана Чет-Байсаур капчыгайын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Улкен Өрүктү капчыгайы

Капчыгайдын узундугу 19 км. Капчыгай Кичи-Өрүктү капчыгайынан батышыраак, Каракыя капчыгайынан чыгышыраак жайгашкан. Капчыгай 3400 м бийиктикте Чыгыш Чоң-Өрүктү ашуусу аймагынан башталат. Дарыянын куйган жери Челек дарыясынын татаал өтүүчү каньонунда жайгашып, капчыгайдын татаал жеткиликтүүлүгүн аныктайт. Улкен-Өрүктү жана Челек дарыяларынын кошулуусу 2000 м бийиктикте орун алат. Капчыгайдын максималдуу бийиктиги деңиз деңгээлинен 4165,2 метрге жетет. Капчыгайдын жогорку жагы эки көз карандысыз цирктен турат. Оң жактагы циркте беш кичинекей асма мөңгүгө бөлүнгөн мөңгү калдыктары бар. Жаш мореналардан төмөн эски мореналык көл жайгашкан. Ошондой эле, сол циркинде дагы үч кичинекей мөңгү бар.

Улкен-Өрүктү ашуусу деңиз деңгээлинен 3961,4 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — кар-шилендилүү. Ашуу 3765,2 м чокудан түштүгүрөөк капчыгай циркинин батыш бөлүгүндө жайгашкан. Ашуу Улкен-Өрүктү капчыгайларын — Челек жана Куйран дарыяларын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Чыгыш Улкен-Өрүктүү ашуусу деңиз деңгээлинен 3780 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — шиленди. Ашуу 3990,3 м чокудагы түштүк-батыш тараптагы капчыгай циркинин чыгыш бөлүгүндө жайгашкан. Ашуу Улкен-Өрүктү капчыгайларын — Челек жана Орто-Өрүктү дарыяларын — Ысык-Көлдү бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Чет-Мерке капчыгайы

Капчыгай Орто-Мерке капчыгайынын түндүгүрөөк Күнгөй Ала-Тоо кыркасынын чыгыш четинин түндүк-чыгыш макробоорунда жайгашкан. Капчыгайдын узундугу 34 км болуп, 3300 м бийиктиктен башталат. Чет-Мерке жана Шарын дарыяларынын кошулган жеринде 1411,6 м бийиктикте бүтөт. Капчыгайдын эң бийик жери Кайыңды, Батыш жана Чыгыш Карабулак капчылайгары менен суу бөлгүчүндө 3787,9 метр бийиктикте түйүн чокусу. Капчыгайдын түндүк бети карагайлуу токой менен капталган. Бийик тоолуу аймагында альп шалбаасы өсөт. Капчыгайдын башкы циркинде эки мореналык көл бар.

Челек-Кемин түйүнү

Челек-Кемин түйүнү Түндүк Тянь-Шандын алыскы жана салыштырмалуу адам аз баруучу тоо аймагы. Түйүндүн узундугу 11,5 км. Түйүн эки жарыш тоо кыркаларын — Иле Ала-Тоо менен Күнгөй Ала-Тоону бириктирген тоо кыркаларын билдирет. Бул аймак Иле Ала-Тоонун эбегейсиз чоң мөңгүлөрү менен туташ болгон Күнгөй Ала-Тоонун көп мөңгүлүү аймагы. Челек-Кемин кошулмасы аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт. Челек-Кемин түйүнүнө баруу Чоң-Кемин жана Жаңырык дарыяларынын өрөөндөрү, ошондой эле Сол Талгар капчыгайынан Иле Ала-Тоонун категориялык ашуулары аркылуу ишке ашырууга болот. Бул капчыгай аркылуу эң кыска жолдор өтөт.

Жаңырык мөңгүсүнүн цирки кошулманын чыгыш бети Жаңырык мөңгүсүн камтыган мөңгү циркине таандык. Мурда (жакын эле арада) мөңгү үч бутактан турган, учурда (2021) эки бутактан турат: Жаңырык жана Түштүк Жаңырык. Ошондой эле, Жаңырык мөңгүсүнүн циркине Иле жана Күңгөй Ала-тоосунун башкы кыркаларынын түштүк жана түндүк капталдарында жайгашкан 16 майда мөңгү кирет. Цирк түндүгүнөн Иле Ала-Тоо, түштүгүнөн Күнгөй Ала-Тоо кырка тоосу менен чектелет. Кошулма көптөгөн чокулар менен курчалган — Байсеитова, Жароков, Жаңырык, Агатоо, сыпаттуу Кемин мореналары, стол сымал Түпсүзтоо, Костоо жана тегиз Торпедо. Бардык чокулар 4300 метр бийиктиктен ашат. Кар-муз-мөңгүлүү Жаңырык чокусунан түндүккө карай ошол эле аталыштагы мөңгүлөрдү бөлүп турган Жаңырык тоо тармактары созулуп жатат. Тоо тармактарынан Казакстандын 50 жылдыгы жана Олжатау чокулары көтөрүлүп турат. Кемин чокусунан Күнгөй Ала-Тоо кыркасы түштүк-чыгыш тарапка созулуп, Түштүк Жаңырык жана Жылдыз мөңгүлөрүн бөлүп турат. Бул жерде кырка үстүнөн Курмангазы, Жароков чокулары, ал эми белес кайсынан Жылдыз чокусу көтөрүлүп турат. Октябрдын 70 жылдыгы ашуусу деңиз деңгээлинен 4403,4 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү кар-муздуу. Ашуу Челек-Кемин кошулмасынан түштүк бөлүгүндө, чыгышта Жаңырык менен батышта Агатау чокуларынын ортосунда орун алган. Ашуу Чыгыш Кемин мөңгүсү (Чоң-Кемин дарыясы) менен Оң Жаңырык мөңгүсүн (Жаңырык дарыясы) бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Атажайлоо ашуусу деңиз деңгээлинен 4450,1 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү кар-муздуу. Чыгышта Курмангазы, батышта Кемин чокуларынын ортосунда жайгашкан. Атажайлоо мөңгүсү (Чоң-Ак-Суу дарыясы) менен Оң Жаңырык мөңгүсүн (Жаңгырык дарыясы) бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Жаңырык ашуусу деңиз деңгээлинен 4280 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — кар-муздуу. Түштүк-батышта Дмитриев менен түндүктө Конституция чокусунун ортосунда жайгашкан. Жаңырык мөңгүсүн (Жаңырык дарыясы) Дмитриев мөңгүсү (Сол Талгар дарыясы) менен байланыштырат. Жылдыз ашуусу деңиз деңгээлинен 4450,1 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — кар-муздуу. Чыгышта Жылдыз чокусу, батышта Жароков чокуларынын ортосунда орун алып, Жылдыз мөңгүсү (Чоң-Ак-Суу дарыясы) менен Түштүк Жаңырык мөңгүсүн (Жаңырык дарыясы) бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Журналисттер ашуусу деңиз деңгээлинен 4190 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү кар-муз-шилендилүү. Ашуу Челек-Кемин кошулмасынын түндүк бөлүгүндө, чыгышта Байсеит, батышта Түпсүтау чокуларынын ортосунда жайгашкан. Сол Жаңгырык мөңгүсүн (Жаңырык дарыясы) Чоң-Кемин дарыясынын башаты менен бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Машковцев ашуусу деңиз деңгээлинен 4214,7 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү кар-муз-шилендилүү. Челек-Кемин кошулмасынын түндүк бөлүгүндө, түштүктө Коштау чокусу менен түндүктө Торпедо чокусунун ортосунда жайгашкан. Ашуу Сол Жаңырык мөңгүсүн (Жаңырык дарыясы) Машковцев мөңгүсү менен (Кашкасу дарыясы, Чоң-Кемин дарыясынын бассейни) бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Челек-Кемин ашуусу деңиз деңгээлинен 4070 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — кар-шилендилүү. Челек-Кемин кошулмасынын ортоңку бөлүгүндө, түштүктө Кемин мунарасы чокусу менен түндүктө Байсеитов чокусунун ортосунда орун алган. Оң Жаңырык мөңгүсүн (Жаңырык дарыясы) Машковцев мөңгүсү менен (Кашкасу дарыясы, Чоң-Кемин дарыясынын бассейни) бириктирет. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Чоң-Кемин ашуусу деңиз деңгээлинен 4125,8 метр бийиктикте жайгашкан. Ашуу түрү — кар-шилендилүү. Челек-Кемин кошулмасынын орто бөлүгүндө, түндүктө Кемин мунарасы чокусу менен түштүк-чыгышта Агатау чокусунун ортосунда жайгашкан. Ашуу Оң Жаңырык мөңгүсүн (Жаңырык дарыясы) Чыгыш Кемин мөңгүсү (Чоң-Кемин дарыясы) менен байланыштырат. Ашуу аркылуу Казакстан менен Кыргызстандын мамлекеттик чек арасы өтөт.

Туризм

Кырканын борбордук бөлүгү туристтик тоо жүрүштөрдү, анын ичинде көп күндүк жүрүштөрдү өткөрүүнүн белгилүү жери.

Кыргызстан чек арасы менен чектеш жерде Жетитөр ашуусу бар, ал аркылуу Ысык-Көлдөн Алматыга чейин эң кыска жол өтөт.

Шилтемелер

• Küngöy Ala Range
• Kungej-Alatau
• 247366100