Уңгу жана мүчө
Сөздөрдүн уңгу жана мүчө бөлүктөрү болот. Сөздүн маани берүүчү бөлүгү бөлүгү уңгу деп аталат. Кээ бир сөздөр жалаң уңгудан турат. Уңгуга бир же бир нече мүчө уланат.
Мисалы: мектеп + тер = мектептер, окуу + чу + лар = окуучулар, китеп + те = китепте, бил + им + дүү + гө = билимдүүгө, таза + лык = тазалык, бир + инчи = биринчи.
Сөздүн уңгуга жалганып, кошумча маани берген бөлүгү мүчө болот.
Сөз жасоочу мүчөлөр
Уңгуга төмөнкү мүчөлөр уланганда жаңы сөздөр жасалат.
| -луу | бала + луу = балалуу, үлгү + лүү = үлгүлүү, акыл + дуу = акылдуу, билим + дүү = билимдүү, канат + туу = канаттуу, сүрөт + түү = сүрөттүү |
| -сыз | акыл + сыз = акылсыз, тамак + сыз = тамаксыз, иш + сиз = ишсиз, калем + сиз = калемсиз, күч + сүз = күчсүз, суу + суз = суусуз |
| -лык | бала + лык = балалык, жаш + тык = жаштык, кары + лык = карылык, ийги + лик = ийгилик, ай + лык = айлык, жыл + дык = жылдык |
| -уу | оку + уу = окуу, жаз + уу = жазуу, түшүн + үү = түшүнүү, каз + уу = казуу, бас + уу = басуу |
| -чы | ыр + чы = ырчы, кыяк + чы = кыякчы, комуз + чу = комузчу, кой + чу = койчу, өтүк + чү = өтүкчү, күлкү + чү = күлкүчү |
| -дай | ай + дай = айдай, күн + дөй = күндөй, мен + дей = мендей, сиз + дей = сиздей, күчүк + төй = күчүктөй, мышык + тай = мышыктай |
| -кана | китеп + кана = китепкана, басма + кана = басмакана, бейтап + кана = бейтапкана, дары + кана = дарыкана, мейман + кана = мейманкана |
Сөз өзгөртүүчү мүчөлөр
Уңгуга бул мүчөлөр жалганганда сөздүн мааниси өзгөрбөйт, жаңы сөздөр жасалбайт. Кошумча гана маанини билдирет.
Көптүк мүчө: -лар, -лер, -лор, -лөр, -тар, -тер, -тор, -төр, -дар, -дер, -дор, -дөр.
Жак мүчөлөр: -мын, -сың, -сыз, -ы, -быз, -сыңар, -сыздар
Таандык мүчөлөр: -ым, -ың, -ыңыз, -ы, -быз, -ыңар, -ыңыздар, -ныкы.
Жөндөмө мүчөлөр: -нын, -га, -ны, -да, -дан.
Чак мүчөлөр: -ган, -чу, -ыптыр, -ды.
