Конституция күнү — Кыргыз Республикасынын Конституциясынын кабыл алынган күнү, жыл сайын 5-май күнү белгиленет, башкача айтканда өлкөнүн баш мыйзамынын туулган күнү. 5-май конституция күнү кандай пайда болгонун билип алалы.
1993-жылы 5-майда Жогорку Кеңештин 12-сессиясында Кыргыз Республикасынын Конституциясы кабыл алынып, заманбап Кыргызстандын укуктук негиздерин бекемдеген. Ошондон тарта өлкөбүз Кыргыз Республикасы аталып, ал эми 1978-жылы кабыл алынган Кыргыз ССРинин конституциясы өзүнүн күчүн жоготот. Бирок, бул документти кабыл алууга чейин атайын комиссия түзүлүп, эки жыл бою баш мыйзамдын үстүндө иштеген (1991—1992).
Андан соң негизги мыйзам коомдук талкууга коюлуп, кыргыз эли активдүү катышышкан. Ошентип, өлкөнүн негизги мыйзамы жөнөкөй жарандардын кызыкчылыгына иштеген мыйзам болуп калган.
Конституция кабыл алынгандан бери жакшыртуу максатында 10 жолу өзгөргөн (2023). Бир нече жолу кардиналдык түрдө өзгөргөн — 2003-жылдын феврал айында, 2006-жылдын ноябрь жана декабрь айында, 2007-жылдын октябрь айында.
2010-жылдын 27-июнунда өлкөдө бийлик алмашып, натыйжада өлкөнү башкаруу "убактылуу өкмөткө" өтүп, конституциябыз дагы өзгөрүүгө туш болот. Анда, өлкө парламенттик башкаруу формасын кабыл алат. Жаңы конституцияны кабыл алуу референдуму 2010-жылдын июнь айында жүрөт. 2016-жылдын конституциянын 26 беренесине өзгөрүү-толуктоолор киргизилген. Акыркы өзгөртүүлөр 2021-жылдын апрель айында жүргөн. Буга чейин конституциялык кеңешме түзүлүп, конституцияны жакшыртуу максатында өзгөртүү жана толуктоолор талкууланып, жөнөкөй жарандар дагы өз ойлорун билдиришкен.
Конституция деген эмне — коституция бул коомдук жана мамлекеттик түзүлүштү, шайлоо системасын, мамлекеттик органдардын ишин жана уюштуруу негиздерин аныктоочу, жарандардын укуктарын белгилөөчү мамлекеттин негизги же баш мыйзамы.
Конституция латын тилинин constitutio аттуу сөзүн келип чыгып, түзүлүш, орнотуу дегенди билдирет. Жогорку юридикалык күчкө ээ, өзгөчө нормативдик укук актысы. Жалпак тил менен айтканда эл менен өкмөттүн ортосундагы келишим.
Конституциянын өзгөртүү-толуктоолору
- 1994, 24-октябрь
- 1996, 10-февраль (президенттик)
- 2003, февраль
- 2006, ноябрь
- 2006, декабрь
- 2007, октябрь (1993-жылдын үлгүсүндөгү конституциянын жаңы редакциясы)
- 2010, 27-июнь (президенттиктен парламенттик башкарууга өтүү)
- 2016, (26-беренеге өзгөртүү, толуктоолор)
- 2021, 11-апрель (президенттик)
Көптөгөн дүйнө өлкөлөрүндөй эле Кыргыз Республикасы үчүн Конституция баш мыйзам болуп саналат, ал жарандардын негизги укуктарын жана эркиндиктерин, өлкөнүн укуктук статусун аныктап, мамлекетибизде эң жогорку юридикалык күчкө ээ. «5-май конституция күнү» иш күн эмес.
Кызыктуу фактылар
- Кыргызстанда Конституцияны өзгөртүү/толуктоо боюнча 8 референдум болгон;
- Конституцияны жоготуу күндөр болгон — 2016-жылы Жогорку Кеңеш Конституциянын "түп нускасы кайда?" деген суроого жооп издешип, түрдүү социалдык тармактарда көптөгөн талкуулар жүргөн.
- Кыргыз Республикасынын Конституциясынын атасы — Өмүрбек Текебаев деген имиштер бар. Ал документти жазууда бир нече жолу катышып, кээ бир толуктоолордун дагы автору болгон. Ошондуктан аны «Конституциянын атасы» аташкан (2019).
- Документти эң көп өзгөртүү/толуктоо Аскар Акаевдин убагында жүргөн.
- 2010-жылкы апрель революциясынан кийинки кабыл алынган конституция эң туруктуу болгон. Ал 6 жыл бою өзгөргөн эмес.
- Мамлекеттик негизги документине бардыгы болуп 10 жолу өзгөртүү/толуктоо жүргөн.
Дагы караңыз
Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 2021-жылдын 5-майындагы версиясиясы (кабыл алынышы 2021, 11-апрель): Кыргыз Республикасынын Конституциясы (орус тилинде). Түрдүү өзгөрүү-толуктоолор убакыттын өтүшү менен болуп турганына байланыштуу. Актуалдуу версиясын официалдуу булактардан алууну сунуштайбыз.
