«Ысык кол жонундо ырлар» макаласын оңдоо, толуктоо, тактоо

"Ысык кол жонундо ырлар" кандай гана сонун, кандай гана кооз, көркөм. Ушундай жакшы ырлардын силер билбеген жыйнагын бул макалабызга жарыяладык. Балким авторлор өзүлөрүнүн ырларын тааныйт. Бир гана Ысык-Көлдө барКөргөндүн көөнүн буруучу,Ысык-Көл, көлдүн сулуусу.Көз салсаң, көктө булуттунКөл жакта жатат бир учу.Кайырма:Бир күндө мин сан кубулуп,Толкуну тоого урунуп,Тыңшасаң укмуш музыкаТынымсыз турат угулуп...Бир кана Ысык-Көлдө бар,Ушундай кооз сулуулук!..Артылып тоонун кырына,Айкашып күндүн нуруна,Көл суусун ичкен булуттар,Көк мөңгү жакка жылууда.Кайырма:Кактанып жатып кумуна,Суусуна кирсем чумула,Көл үстү күндөн жылтылдайт,Окшошуп чачкан шуруга.Кайырма:(Жалил Садыков, 25-июль 1998-ж.)***Кечки көлдүн жээгиндеЖайдын кечи... Иңир кирген чагында,Келдим көлгө, алган жарым жанымда.Унчукпастан көл күүлөрүн тыңшаган,Мага окшогон мүнөзү бар анын да.Сезип турам билинбеген от чачып,Жалын ойноп жаткандыгын канында.Чиркин көл ай, көлгө кумар канабы!Кыпкызыл от күндүн баткан тарабы...А чыгыш жак, кара чүмбөт жамынып,Каптап келет тоолор менен талааны.Орто ченде Ысыккөлдү аптаптан,Желпип жатат Кызыломпол шамалы.Күн уйкуга кетти белем көшүлүп,Батыш жактаң бүттү нурун өчүрүп...Көк бетине улам чыккан жылдыздарКөлгө түшөт жыпжылаңач чечинип...Муздак шамал, муздак жылдыз түшкөнгө,Көл баратты чыйрыккандай сезилип...Көл түйшөлөт... Жатканго деп көл үшүп,Жакындасам терең сырын бөлүшүп,Жаңылыпмын... Тээ алыстан толкундар,Улам бери жээкке жакын келишип,Айкалыша кучакташа калышып,Жаткан экен чопулдата өбүшүп...Шоокумун айт түнкү көлдүн боюнунБиз тиктейбиз толкундардын оюнун,Обочороок ойноп жатат жылдыздар,Ээлеп алып көлдүн терең коюнун.Андан нары термелүүдө ак куулар,Бир бирине арта салып моюнун...Жасап койгон көктүн болуп тирөөчү,Жатат көлдө аппак тоолор сүрөтү...Секин жылып кетип барат булуттар,Селкилердей назик, жумшак мүнөзү.Бул көл эмес, бир керемет өңдөнөт,Көчүп келип керме тоолор түнөөчү!Бул көл эмес, бул бир укмуш керемет,Айдын нуру тийип турса себелеп,Аргасыздан ошол нурду ойлойсуң:Көктөн ылдый көлгө түшкөн жебе - деп...А толкундар бизден сурап жаткансыйт:Экөөң мында не келдиңер эле? - деп.Алар куушуп жээкке жакын келишип,Шыңк-шыңк күлүп, улам шыкак беришип:Булар дагы биздей болсун - деди окшойтАйкалышып өбүшкөндү көрүшүп...Арга канча, кыналыштык экөөбүз,Кош жүрөктү коргошундай эритип...Баа десеңчи, чиркин улуу тирилик!Биз куунадык сүйүү балын щимирип...Көшүй-көшүй, көз байланган учурда,Көк да калды, көл да калды биригип...Күйүп жанып көктөн түшкөн жылдызга,Анда-санда асман турду тилинип...(Жалил Садыков, 21-август, 2006-ж.)***[ushka=seredina]Көл күүсүКүмүш тоолор алкагы,Ортосунда көл-бешик.Улан, Санташ аркалуу,Өзүн өзү терметип.Ал бешиктин ичинен,Айды турат көргөзүп.Күлмүңдөгөн көктөгү,Күндү турат көргөзүп.Ай чагылган жүзүнөн,Айдын нуру төгүлөт.Күн чагылган жүзүнөн,Күмүш тоолор көрүнөт.Жымжырт болгон түндөрдө,Жылдыз келип чөмүлөт.Көктө сүзгөн булуттар,Көл бетинен чагылат.Улам түшүп төмөндөп,Учу сууга малынат.Коштоп алган толкундан,Комуз күүсү жаңырат.Ал толкундар жарышып,Жээкке келип урунат.Күр-шар этип бир тийип,Кайра артына бурулат.Андай үндү, тынч түндөТыңшоо керек бир убак;Көл күүсүнөн ошондо,Симфония угулат...(Жалил Садыков) "Ысык кол жонундо ырлар" дагы делет бүтө элек, ылдыйда дагы-дагы кызыктуу жалаң көл жөнүндөгү ырларды жаздык. Силер дагы көл жөнүндө ырларды билсеңиз, балким өзүңүз жазган ырлар болсо ушул баракчага жазып койгула. Касиеттүү көл энемШамал жүрсө ак толкундар чамынып,Күн батыштан күн чыгышка агылып.Кыргыз күүсүн ойноп жатат Ысыккөл,Күп-күп эткен добулбастар кагылып...Ошол күүлөр не деген күү, не деген?Күүнүн ээси сенсиң ыйык көл энем!Алыс жүрсөм куса болуп сагынып,Жакын келсем кусам таркап арылып.Жай термелген толкундарың шыбырап,Жаткансышат дайым мага жалынып.Кабак бүркөп кайда жүрдүң дебеген,Кагылайын касиеттүү көл энем!Ойкуп-кайкып ак чардактар жабыла,Куулар учат тизилишкен сабына.Жылт-жулт этип жылдыз болот кубулуп,Көктөн түшкөн күндүн нуру чагыла.Оо, көл энем, мээрин төккөн баарына,Жаралыпсың кыргызымдын багына.Тоолор курчап учу көктү тиреген,Булут учат асманыңды жиреген.Жан жыргаткан сенин ушул көркүңө.Жаттын көзү тийбесе деп тиленем.Коюнуңа бакыт кушу түнөгөн.Аман болгун касиеттүү көл энем.(Жалыл Садыков, 20-апрель, 2004-ж.)***Көл махабатыКөл титирейт... Жатат десем көл үшүп,Толкундары жээкке жакын келишип,Бир биринин айкалышып мойнуна,Ойноп жатат чоп-чоп этип өбүшүп...Жээке жетип, кайра тарта беришип,Тыным албас селкинчегин тебишип...Эбак, эбак унутулган жаштыкты.Эске салат жүрөгүңдү эритип...(Жалил Садыков 14-июль, 2006-ж.)***Жаштыгым көлдөКечке жуук, күн батаарга аз калган даБиз бардык көл жээгине бир чумкуугаЫсыккөл кандай гана кереметсиңПейилиң кең, койнуң кенен ар адамга.Көл жээги, шаттык күлкү орун алганКичине бөбөктөр көп чексиз жанганОйнотот, кубалатат көл аларгаКошо ойноп, бала толкун кучагынан.Энемсиң, ыйыгымсың сүйгөн көлүмЭркелеп, ээн олтурган кенен төрүм.Бал ширин бала күндөр сенде өтүпӨзүңө шерик болуп төрөлгөмүн.Бактым чоң көлдүк болуп калганымаЖашырбайм, жаным кылып жанганымаЖаштыгым сенде өтүүдө сенде калатОкшошуп таза соккон желаргыга.Көл, мен, ал биз үчөөбүз бирге жүрдүкЧөмүлүп толкундарга бирге сүздүкЧексиз деп, чекит койбой бул жашоогоЖүрөктөр ак тилекте бирге күлдүк.(Сымбат Максутова 13-июль, 1992-жыл.)***Түбөлүктүү сырдашымМен отурам дале сенин жаныңдаБирде ырдап, бирде муздап кайгылууКүнөө кылсам, же кубансам күнүмөАдат кылдым сага Көлүм кайрылуу.Сулуу болуп тармал чачтуу толкунуңӨзүң менен өңүң да куп келишкенКөркөмүңдү көз уялат караштанТунуксуң сен, тунук менин периштем.Мен муну айтып эңкейгенде кол сунуп,Курдаш десем - теңейсиңби курдашым?Толкундарың бут - колумду өпкүлөйт,Аппак таңым, түбөлүктүү сырдашым.Жалгыз кайык көл түбүнө байланганУбара ал чаалыккандай термелетКөздөн учат көл ортосу сагынтыпКачан сызчу, зымырылчу кез келет.Көл жээгинде жайлуу турмуш жай алыпАсманда куш, көлдө өрдөк чуу салып.Термеп жатат жаз илеби дүйнөнүТабигаттын музыкасы күү чалып.Болду убакыт мен кетейин артымаБайыр алам, бирок калбайм байланып.Сагынчымды жууп салышка өзүңдөнМээримиңе келем кайра айланып.(Сымбат Максутова, 6-апрель 1993-жыл.)***Ыр издеп келем, жээгиңе сенинТаң атпай келдим таңкы жел соккон төрүңөЖээгиңде токой, камыштар оскон буралып.Байкабай жүрсөм бая эле өткөн мүнөттөйГүл бакча төрүм калыптыр жашыл чулганып.Таң калам неге, каралжын тартат таң эртеңКубулуп турчу билбепмин сенин өңүңдүТеребел тынчтык, толкун жок жээкке урулганТерметкен жеңил салкын жел алат көңүлдү.Түркүн куш сайрап, күкүк үн безеп мукамдууЧар-тарап бейгам күү чалат укмуш түнөгүнСулуу жүз менен суктантып тартчу күчүң барМухиттей таза мүрөк суум менин - чүрөгүм.Сагынып сени, сагыныч отум жангандаЖетелеп сага жан сезим агат буудандайЫр издеп келем жээгиңе сенин жай басыпТүгөйүн таппай, жалгыздап калган ак куудай.(Сымбат Максутова, 1993-жыл.)***ЫсыккөлгөТаазим этем сенин улуулугуңаТаасир берген жан дүйнөмдүн сугунаТаза бермет, ыйык жерсиң ЫсыккөлТанбаймын эч, канбайм сулуулугуңа.Кереметим мен өзүңдү сүйөмүнТолкунуңда түшүмдө да сүзөмүнАйжаркындуу жарык жүзүң көргөндөТең бөлүшөм кубанычтын сүрөөcүн.Сүйөм сени, сүйгөн өңдүү АлыкулЫрларына алтын шамдар тайгылтканСүйөм сени сүйгөн өңдүү КалыгулБейиш төрү Ысыккөл деп тааныткан(Сымбат Максутова, 1993-жыл.)***Сулуу жерсиң - ысыккөлүмКөлүм дедим, көлүм дедим... көк иңирКөздөн учкан көк жээк сени сагындымАйткым келет баштагыдай эң асылБал татыган ширелүүсүн сага ырдын.Бирок асыл сөздөр сага сыя албайтКөп кооз жерлер көз уялтат.. тана албаймЭң бир сулуу сөз жетпеген өзүңсүңСага арналган кооз сөздү табалбайм.(Сымбат Максутова, 1997-жыл.)***Кышкы көл жээкОтурамын көпкө тиктеп көз албайЖүрөгүмө карааныңды кылып тууКөлүм неге чайпаласың ээ бербейБүгүн мынча толкундарың албууттуу.Катуу шамал кайдан келди капыстанКыштын каардуу кылычынан суурулупСуукту сезбей, кетким келбей көл сенденНиетимде калгым келди жуурулуп.Чыйрыктырып шамал үйлөйт шаа жеткисКүңгүрөнүп доошу күчтүү теребелМейли деймин тоготпоймун шамалдыКөл үстүндө өрдөктөр бар жана мен.Бул чыйрыгуу убактылуу билеминДенем калса анча-мынча шамалгаБугуп жаткан ойлорумдан арылбайЧыйрыгамын мен азыркы абалгаЧыйрыгамын мен азыркы турмушка.(Сымбат Максутова, 17-февраль, 1993-жыл.)***ЫсыккөлүмЫсыккөл айтып бүткүс дастанымсыңӨмүргө нурду чачкан ак таңымсыңКанча ыйык жерлер кезип келсем дагыТеңебейм, мейли алар так тагынсын.Сүйүүмдүн миң бир түрүн сенден таптымКүн чыкса кошо чыгып, батса баттымЖээгиңден узап кетпей төрт мезгилдеӨзүңө өмүр болуп тамырлаштым.Жылма өмүр, эритмеси коргошундунУлууга, кичүүгө да көп кошулдумМендеги сырдын баарын билесиң даАйтпайсың эч бир жанга, жан досумсуң.Досумсуң, кээде эне, кээде балаАйдайсың көңүлүмө консо санааЭнедей эркелетип чачым сылайДалбастап, коргой ичтен келбе балааБалалык кездер өттү арык-торукКойнуңда чабак урган балык болупБуралып бойго жеткен жаштык өттүКумуңда, толкунуңда сынга толуп.Сүйүүнүн шербет кошкон таттууларыКошумча, отко салган кайгыларыКелишти жылдар өтүп кетишти даКүн чыгып, күн баткандай батты баары.Адамдан бекем сүйүү таба албадымМүңкүрөп, тизелөөгө тил албадым.Бир гана өзүң болдуң улуу СүйүүмЫсыккөл ыйыгымсың, бил ардагым.(Сымбат Максутова, 22-февралъ, 2001-жыл.)Көлгө барган эл сулуу,Көл көтөргөн жер сулуу.Төрт тарабын келтирген,Төшүндөгү төр сулууТөр көлдүн сулуу экенинТөбөсүнөн көр сулуу.(Токуш Чолпонбаев, Ысык-Көлгө)Көрсөм да түрдүү миң жайды,Көрбөгөм бирок мындайды.Созулуп жаткан Ысык-КөлСоорусу жердин турбайбы!(Байдылда Сарногоев, Жердин соорусу)Ала-Тоо асман чалкып, суусу ташып,Эргиштеп Ысык-Көлгө куюп жатат.Ысык-Көл орто жери ойгон сымал.Айлана сепил кармап койгон сымал.Ортодо көз мелжиткен көпкөк деңиз,Жээгинде сейил кылуу кандай кумар.(Эсенкожоев Кусеин, Туулган жерге кайтканда)
Көл түнү
Көрк берип көлгө жаңылап,
Көк жылдыз улам жагылат.
Калкытып калак кайыкты
Кыз-жигит жылат нарылап.

Агыш нур төгүп ченебей,
Ай сылап бетин энедей,
Жыпар жел аңкып ашыгат
Жылдызды өпчү немедей.

Элесин көктүн кайчылап,
Эшилип толкун - талпынат
Сүрөтүн тартып жаткансып
Тоолорду кийген ак тумак.

Көрктөнткөн көлдү жаңылап,
Жылдыздар учса таң улап,
Коштошуп кошо жаткансып,
Көп толкун калды жамырап.
(Жумадил Бектуров)

Ыйык-Көл
Толкуну тоодой ташыган,
Ысык-Көл сага ашыгам.
Түшүмө кирсе элесиң,
Жаш бала сындуу жашыгам.
Ысык-Көл өзүң Ыйык-Көл,
Кыргызга бүткөн башынан.
(Камбаралы Бобулов)

Ысык-Көлүм
Чабак уруп толкунуңда ойнодум,
Көңүл ачып көк жээгиңди бойлодум,
Ак балыктай түпкүрүңө сүзсөм да,
Ысык-Көлүм кумарыңа тойбодум.

Арып келсем кубатымсың, демимсиң,
Ар оорудан айыктырар эмимсиң.
Тирүү эмес, өлүү жанды козголткон,
Ысык-Көлүм эмне деген сезимсиң?

Жанга дары күрпүлдөгөн толкунуң,
Угулгансыйт музыкадай шоокумуң.
Атырылсаң асман менен тирешип,
Ысык-Көлүм кана түшөт моокумум.

Толкун өтүп, туруп калсаң мелтиреп,
Жүрөк түшкүр токтоналбайт титиреп.
Үстүндөгү ойноп жүргөн ак чардак,
Ысык-Көлүм кучагыңа бир тиет.

Чабак уруп толкунуңда ойнодум,
Көңүл ачып көк жээгиңди бойлодум.
Ак балыктай түпкүрүңдө сүзсөм да,
Ысык-Көлүм кумарыңа тойбодум.
(Камбаралы Бобулов)

Ысык-Көлдүн толкуну
Ысык-Көл шамал жүрсө түрмөктөлөт,
Толкуну тоодой болуп үймөктөлөт.
Жээгинде көзүң жумуп тыңшап турсаң,
Жаткансыйт жер астында жер дүңгүрөп.

Ысык-Көл айбат кылат оп тартчудай,
Адамды ат үстүнөн оодарчудай.
Коркоктор түңүлүшөт жандарынан,
Арга жок кутулуудан соо калчудай.

Ала-Тоо Ысык-Көлдүн толкуну го,
Серпилип көк асманда катып калган.
Ысык-Көл Ала-Тоонун шоокуму го,
Астында кучак жайып жатып калган.
(Камбаралы Бобулов)

Көл жатат
Көгөрүп мында көл жатат,
Үстүндө ойноп ак чардак.
Жүрөмүн мында зеригип,
Келсеңчи жаным батыраак.

Көгөрүп мында көл жатат,
Көбүгү көккө чачырап.
Сүзөлү бирге жанашып,
Келсеңчи жаным шам чырак.

Көгөрүп мында көл жатат,
Көгөрүп мында таң атат.
Көгөргөн таңда жапжалгыз,
Эстесем сени жан катат.
(Камбаралы Бобулов)

Көңүлүмдө көл толкуйт
Көңүлүмдө көл толкуйт,
Көбүгү көккө чачырап.
Күрпүлдөп келип урунуп,
Берметин төгүп чачылат.

Толкуну ташып тоо болуп,
Жалама зоого урунат.
Томкоруп аны кетчүдөй,
Токтобой неге жулунат?

Көңүлдө учуп ак чардак,
Көк асман качан ачылат?
Бейкуттук турмуш кез келип,
Бороонум качан басылат?
(Камбаралы Бобулов)

Көл ыргактары
Көп жазды көл жөнүндө далай акын,
Көркөмү мынча неге жанга жакын.
Көл эмес көңүл чери экенсиң ээ,
Көп жашты сенден алат менин калкым.
А балким толкуп жазып жаткандырсың
Ала-тоо, ата-баба сонун салтын.
Ардактуу кең СССР аймагында
Ачылды, дагы ачылат, көлүм, баркың, жаркын даңкың!

Баарына салыштырып теңей албайм,
Баары бир баркыңды эч ченей албайм.
Күзгүсү көк асмандын өзүң белем,
Күч берген сага дайым көрктү тандайм.
Касиет как өзүңдү сулуу көлүм,
Канткенде сен жөнүндө күйүп-жанбайм.
Ыраазы боло калып эске түшсөң,
Ыракат ала калып ырымды арнайм, куру барбайм!

Алыкул аймагыңдан ырлар тапкан,
Айланып жайы-кышы келип жаткан.
Шоокуму көлдүн укмуш көргөн жанга
Шооладай карегиңе дароо баткан.
Дары деп далай жолу кайра келет
Даанышман алтын көлдүн сырын тарткан.
Алтын кум жээгиңден нурду жутуп,
Ар түрдүү арашандар оргуп аткан, ар тараптан.
(Мар Алиев)

Көл элеси
Ак куулар сылап канатын,
Акындар сынап талантын,
Акактай тунук Ысык-Көл,
Аларды тартмай адатың.
Ыракат алып өзүм да,
Ыр издеп кетип бараттым.

Жээгиңден толкун жылтылдайт,
Жел менен ойноп кылтылдайт.
Куушса чардак көктө ойноп,
Кумуңдан жаштар ыр тыңдайт.
Тоолордун болуп күзгүсү,
Толкундайт көлүм, бир тынбайт.

Шарпылдайт толкун ыр ырдайт,
Шарына көлүм кымылдайт.
Жылт эте көлгө көз артып,
Жылдыздар түндө жымыңдайт.
Ала-Тоо дагы ашык го,
Айбыкпай, көлүм, чыныңды айт.
(Мар Алиев)

Ысык-көл
Көркүңдү ырдап жазды далай акын,
Көрбөстөн жүрөгүмө болдуң жакын.
Айланам көркөмүңдөн Ысык-Көлүм,
Ааламды таңыркаткан сенин атың.

Болжосом сенден сулуу көл да жоктур.
Болсо да киргил тартып, тентек шоктур.
Алыстан сени эңсеп келген жандын,
Алоолоп жүрөгүндө жанган оттур.

Мен дагы эңсеп жүрүп, келдим сага.
Мээримдүү бир сырыңдан бергин мага.
Көркүңө көз кумарын ширештирип,
Көлкүгөн жээгиңде жаттым кана.

Бир көрүп, миң сагынып жүргөн чакты,
Болсомчу тереңинде сүзгөн балык.
Жайдыр-кыш жээгиңден алыс кетпей,
Жүрсөмбү эркин көрүп, сенде калып.

Көрүнбөйт өйүзүңдөн бийик тоолор,
Көркүңдү сүрөттөөгө жетпейт болжол.
Кай күнү пайда болгон ушул көл деп,
Кыялап учуп атат күлүк ойлор.

Жер бетин бүтүн алган өңдөнөсүң,
Жер аргы желип атса термелесин.
Дүйнөдө канча сулуу көл болсо да,
Деңиздин эң сулуусу жалгыз өзүң.

Дүйнөнүн бир бөлүгүн алгандайсың,
Деңизден кимдер бөлүп, көл дейт сени.
Сезимге сезим кошуп, жан сергиткен,
Сендей көл бул дүйнөдө болбос деги.

Айланаң болуш керек сан чакырым,
Асыл жер алган тура көл чатырын.
Жаралдың кайсы убакта, кайдан чыктың,
Жетпеди ойлой-ойлой эч акылым.

Болду экен бүткөнүңө канча кылым,
Бар чыгар чыкпай аткан терең сырың.
Байкалбай кокусунан чыга калып,
Бүрктүңбү сан миң жандын кайгы-муңун.

Байланса мындан мурун сенин бактың,
Бактуусуң - эми өмүрдүн нурун чачтың.
Онтолоп, үмүт менен келген жандын,
Оңолтуп, дартын кууп, көөнүн ачтың.
(Сатин Абдыкеримова)

Алыкул Ысык-Көлдү кандай сүйгөн?
Алыкул Ысык-Көлдү жандай сүйгөн.
"Мен акын" дегендердин арасынан,
Болбостур Ысык-Көлдү андай сүйгөн.
(Ташмат Арыков)

Ысык-көл
Кыялым окшоп куду ылаачынга,
Сейилдеп көлдүн жүрөм кылаасында.
Ысык-Көл!
Жалганды айтып не кылайын,
Чынында көл экенсиң бир асыл баа.

Жарышып толкун менен чөмүлүшөт,
Ал анан ысык кумга көмүлүшөт.
Күндүзү сенде болгон көрүнүшкө
Асманда күндүн дагы көөнү түшөт.

Биринен бири кантип бөлүнүшөт,
Сүйүүгө биротоло берилишет.
Түндөсү сенде болгон көрүнүшкө
Асманда айдын дагы көөнү түшөт.

Өзүңө жаш да келет, кары келет,
Көңүлү каалагандын баары келет.
Анткени, сенин суук, сенин абаң,
Алардын ар бирине дары келет.
(Ташмат Арыков)

Мына достор, "ысык кол жонундо ырлар" жыйнагыбыз ушундай, кайсынысы жакты, кайсынысы жакпады, эмнеси жакшы экен, эмнеси жаман экен, пикир жазып калтырсаңыз болот.

Сунуштайбыз:

Эне жонундо ырлар
Жаны жыл жонундо ырлар
Жаны жыл жонундо саламдашуу
Мектеп жонундо ырлар
Суйуу жонундо ырлар
Жаңылмачтар