«Уурулук: түшүндүрмөлөр, илгерки жана азыркы заманда» макаласын оңдоо, толуктоо, тактоо

«Уурулуктун түбү оңолбойт» (Эл сөзү). Уурулук — бул адамдардын мал-мүлкүн, буюмдарын, акчасын колдон талашуу, уурдоо. Бирөөлөрдүн эмгеги аркылуу күн көрүү, кылмыштуулуктун түрү.

Жалпы түшүнүк
Тирүүчүлүктөгү эң жаман адат, адам элдин тапкан-ташыган үй оокатын уурдаса, ботодой боздогон адамдардын наалатын көтөрүп, каргышына калат.

Каргыштар, күйүп-бышкан кептер, наалаттар так ушул бирөөлөрдүн адал байлыгын колдон талашуучуларга, көзүн тазалоочуларга арналат.

Ууру — кескин адам, уурулук анын адаты. Албетте, мындайлар турмушта көп кезиккен, кезигип да жатат, кезиге да бермекчи.

Уурулугу үчүн колго, торго түшкөн адам, түрмөгө кесилет, иши оңолбойт, түрмөдөн чыккан соң тентип-тербип жүрүп, ач белде, куу жондо азап жашоону көрөт.

Чын эле уурулуктун аягы узап кетпейт. Карандай каргыштын кесепетинен ырай-бешене, кейпи бузулуп, шордуу, байкуш, алсыз калган пенделерди көзүбүз менен көргөндөрүбүз да бар.

Уурулук укум-тукумдарына да жаккан учурлар да болот. Мындай учурда уурулук бала чактан башталат. Бара-бара улантыла жүрүп отурат. Мунун баары начар тарбиянын себеби, натыйжасы, кесепети.

Мектепте дептер, китеп, карандаш, сыя челек, калем уурдагандар да кездешет. Класста буюм жатса, жолдошторуна айтпай шып ала, чөнтөгүнө сала койсо, ал уурулукка жатат. Тапкан буюмун «Мен муну таптым, бул кимдики» деп үч жолу айтпаса, арийне, ал буюм арам, өзү ууру аталат.

Илгеркилердин айтымында:
«Бир айылга ууру кириптир. Уурдап баратып, айылды ууру кетти (качты) деп ойготуптур. Кайда кетти, — эл жапырт карбаластап, эшикке чыгат. Мына бул тарапка кетти — дейт ууру.

Айыл ошол тарапты көздөй дүрбөйт. Ууру ал кезде акырын өз сапарын башка жакка беймарал улайт. Бул уурунун айлакерлиги катары кийинкилерге айтылып калат.

«Ууру», «Кески» дегендер эгиз баяндалат. Алар ата-бабалардан бери ууру-кескилер, этеги эки болбогондор, тукумкуруттар. Эл-журт ушундай баа берет. Минтип наалатка татыктуулар — элдин каргышы жеткен жери экени белгилүүдүр.

Ууру — калың эл-журт үчүн кесепет. Уктатпаган, жанды тынчытпаган адамдар гана эли-жерине батпайт, азат, тозот.

Илгери бирөөлөрдүн мыкты атына, жоргосуна сугу түшкөн байлар, болуш-бийлер атайын өз ууруларын жиберген, уурдатып алган. Ичи тарлары аны сойдуруп да койгон. Казандагы сууга арканды салып кайнатып, атты жыгып, ысык аркан менен терисин күйгүзө чырмаса, аттын өз түгү түшүп, башка түк чыккан. Ат таанылгыс болуп калган. Ашынган уурулар жападан жалгыз өзү эле бодону жыгып союшка машыккан.

Кой-козулардын башын өйдө кылып, куржундун эки көзүнө салып теңденип кеткенде жаныбар маарап да койбогон. «Уурулук - чаап баратып, эңип кеткен олжо» деген.

Ууруну көп карганганы — «мындан ары да ууру кыла берем» — дегени.

Бир кеп:

Ат-Башыга Нарындан бир атактуу ууру аттанат. Айыл четине барып, акырын бөгүп жатат. Желе агытылат, көз байланат. Туу калган боз бээни кармайт. Анын кулун-тайын ээрчите чыгат.

Түнү менен жетелеп отуруп, айылга алып келет. Бээни токойго бекитип коёт да, тайды соёт. Ээси артынан сая түшүп келип, эшикте буурул тайынын териси жайылып турганын көрөт. Этин жеп бүтөйүн дегенде эшиктен куучу кирет. Ошондо ууру чектүшө калып куран окуп, атасына багыштай салат. Куучу уятына чыдабай шарт аттанып, жолуна түшөт.

Чоң уурулар алыска аттанышкан. Казактардан, калмактардан жылкы чаап келген. Кыргыздар да аларга жылкы чаптырышкан. Бирок, эл арасында «уурунун жамбашы кууш» — деген кеп бар. Ал эртели-кеч колго түшкөн. Уурулардын арты көзүн жалдыратып, абакта отуруу болуп саналат.

Заманбап уурулар
Заманбап уурулар олжосун бир гана алып качуу менен алектенбестен, көптөгөн илимдерди изилдешип, психолог дагы, it адис дагы болуп калды.

Бүгүнкү күндөгү уурулар көбүн эсе элди алдоо, көзүн боёоо аркылуу түрдүү банк эсептеринен акча уурдоо менен алек болушат. Буларды заманбап тил менен «Алдамчылар» дешет.

Албетте, эски ыкмаларды колдонго мал уруулар дагы бар. Мындан тышкары, адамдын колунан телефонун же башка буюмун жула качкандар да аз эмес. Маршруттук транспортто «чөнтөкчүлөр» да уурулук менен алектенишет. Кыскасы заман өзгөргөн сайын уурулуктун өтө көп түрлөрү пайда болуп, ыкмалары улам татаалдашууда.

Дагы караңыз

Ууру жөнүндө жомок
Калп
Калп айтуу эмнеге алып келет
Психологиялык манипуляция