Электрондук соода: тарыхы, формалары, артыкчылыктар макаласын оңдоо, толуктоо, тактоо

Электрондук соода (англисче Electronic trading, eTrading, e-Trading) — соода-сатык иштерин интернет аркылуу ишке ашыруу.

Макала мазмуну

Артыкчылыктар
Формалары

C2C
B2C
B2B
B2G
E-tendering

Төлөө ыкмалары
Тарыхы

Электрондук соода түшүнүгү кийинкилерди камтыйт:

Онлайн-ресурстар аркылуу маалыматты, өндүрүмдөрдү же кызматтарды берүү;
Электрондук жол менен кызматтарды берүү;
Жөнөкөй сооданы онлайн ыкмалары менен уюштуруу.

Артыкчылыктар

Дүкөндүн ээсине, анын кардарларына бизнес жүргүзүү үчүн же буйрутманы ишке ашыруу үчүн конкреттүү бир аймакта болуунун кереги жок;
Түрдүү виртуалдык төлөм системалары пайдаланылат;
Товар чабармандык жеткирүүнүн же почта аркылуу дүйнөнүн калаган жерине жеткирилет;
Компьютер же телефон болсо каалаган убакта жана каалаган жерде жаңылыктар жана акциялар менен таанышууга болот.

Формалары
C2C
C2C (Consumer-to-Consumer). Акыркы керектөөчүлөрдүн акыркы керектөөчүлөр менен иш-аракетте болуу үчүн электрондук соода аянттары (орусча барахолка түшүнүгү) колдонулат, мында сатыкка коюлган лоттордун көптүгү менен айырмаланат. Бул учурда сайт сатып алуучу менен сатуучунун ортосундагы ортомчунун ролун аткарат. Мисалы: Ebay.com сайты.

B2C
B2C (Business-to-Consumer) — уюм (Business) жана жеке жак же керектөөчү (Consumer) менен болгон коммерциялык мамилелерди түшүндүргөн термин. Көп учурда мекеме алып барган ишти баяндоо үчүн пайдаланылат, башкача айтканда, бул учурда — түздөн-түз колдонууга арналган товарлар жана кызматтарды сатуу. B2C атактуу аспаптарынын бири — Интернет-дүкөн.

B2B
B2B (Business-to-Business) — уюм (B) менен башка уюмдун (B) ортосундагы коммерциялык мамилелерди түшүндүрүүчү термин, башкача айтканда бир уюм экинчисине иштейт.

B2G
B2G (Business-to-Government) — мамлекет (өкмөт) бизнес менен иш-аракетте колдонулган электрондук соода системасы. Мындай системалар аркылуу мамлекеттик мекемелер жана башкармалыктар ачык рынокто өзүнүн сатып алууларын ишке ашырышат. Мисал катары Кыргызстандын мамлекеттик сатып алуулар порталын айтса болот.

E-tendering
Электрондук тендердик аянт (веб-аянт, интернет-аянт, электрондук соода аянты) — колдонуучуларга электрондук коммерциялык ишмердүүлүктү ишке ашыруу үчүн виртуалдык маалыматтык мейкиндик берүүчү адистештирилген интернет-ресурс. Фактылык жактан биржанын ролун аткаруу менен бири-биринен аралыкта жайгашкан катышуучуларга онлайн режиминде келишимдерди ишке ашырууга мүмкүндүк берип, электрондук аукцион форматында уюшулушу мүмкүн. Көпчүлүк тендердик аянттар буйрутмачыларга жана буйрукту аткаруучуларга (подрядчиктерге) тендерлер жөнүндө маалыматтын жеткиликтүү болуусун камсыз кылып, каалаган кызыктар тараптарга аны аткарууга мүмкүндүк берүү менен маалыматтык кызматтарды сунушташат. Бегилүү бир тендерлерге гана багытталган тар тармактуу аянттар жана кеңири спектрдагы кызматтар жана товарларды сунуштаган универсалдуу аянттар дагы бар. Мүмкүн болуучу колдонуучулар үчүн электрондук аянттардын кызыктыруучулугу алардын жеткиликтүүлүгү, багыттуу аудиторияны камтуу мүмкүнчүлүгү, зарыл болгон иштиктүү маалыматты издөөдө ылдамдыгы жана жөнөкөйлүгү менен шартталган.

Кээ бир аналитиктердин, өзгөчө, IDCтин (Эл аралык маалымат корпорациясы) ою боюнча нейтралдык үчүнчү жак менен башкарылган жана көптөгөн сатып алуучулардын, сатуучулардын транзакция жүргүзүүлөрүндө кызмат кылгандарды гана онлайн соода аянты деп айтууга болот. Бир же бир нече сатуучулардын кызыкчылыктарына кызмат кылган аянттар, алардын ою боюнча электрондук дистрибуция каражаты гана (electronic-distribution tool).

Төлөө ыкмалары
Интернет-дүкөндөрдүн эң белгилүү төлөө ыкмалары кийинкидей:

чабарманга (жеткирүүчүгө) накталай төлөө;
банк аркылуу акча которуу;
почта же телеграфтык которуу;
юридикалык жактардын эсептеринен накталай эмес акча которуу;
кредиттик карта менен төлөө;
атайын төлөө системалары аркылуу ишке ашыруу: Webmoney, PayPal, Яндекс.Деньги ж.б.у.с
салынган төлөм (орусча наложенный платёж).

Тарыхы
Бул бөлүм тогулу менен бүтө элек.
Электрондук коммерция базарынын көлөмү 2017-жылы 13 % өскөн жана акча айлануусу 29 трлн долларды түзгөн; онлайн сатып алуучулардын саны 12 % көбөйгөн (1,3 млрд адам).