Дыйкан деген ким: жалпы баяндалышы, кыргыздарда макаласын оңдоо, толуктоо, тактоо

Дыйкан — бул айыл чарба менен алектенген адам, ал азык-түлүк өндүрүмдөрүн, чийки зат жана башка товарларды алуу максатында өсүмдүк өстүрүп, мал багат.

Дыйканчылык — адамдардын жаңы азык-түлүктөр жана иштетилүүчү ресурстар менен камсыз кылуучу эң маанилүү кесип. Жана бул кесипти аркалаган адамды дагы биз дыйкан дейбиз.

Дыйкандар чакан үй-бүлөлүк фермаларда же ири агрардык мекемелерде иштейт. Алар физикалык жана менталдык чыдамдуулукту, табигый процесстердеги билимди талап кылган көптөгөн тапшырмаларды аткарат.

Дыйкандын ишмердүүлүгүнүн негизги багыттары:

Өсүмдүк өстүрүүчүлүк — дан өсүмдүктөрүн, жашычаларды, мөмө жемиштерди, жер жемиштерди, чөптөрдү жана башка өсүмдүктөрдү өстүрүүчүлүк. Дыйкандар жер айдап, эгиндерге кам көрүп, топурактын абалына байкоо жүргүзөт, жер семирткичтерди себишет, өсүмдүктөрдү зыянкечтерден жана илдеттерден коргойт, жана түшүмдү чогултат.

Мал багуучулук — үй жаныбарларын же мал багуу жана аларга кам көрүү тармагы: уйлар, койлор, эчкилер, чочколор, үй канатуулары, ал гана эмес аары жана курттарды дагы багышат. Мындай тармакта иштеген дыйкандарды көбүнчө малчы дешет. Булар жаныбарлардын ден-соолугуна кам көрүп, азыктануусун уюштурат, ылайыктуу курулмаларды курушат жана көбөйүү процессине көзөмөл салышат.

Өсүмдүк жана жаныбарлар менен түздөн-түз иштөөдөн тышкары дыйкандар кийинкидей иштерди аткарат:

Мезгил жана аба ырайынын шарттарын эске алуу менен эгинди себүү жана чабууну пландоо
Чарбалык ресурстарды башкарат, мисалы, техника жана жабдууларга кам көрөт
Өндүрүмдү базарларда сатыштат же кайра иштетүүчү мекемелер, завод, фабрикалар менен кызматташышат
Жаңы аргардык технологияларды изилдешет жана өндүрүмдүн түшүмдүүлүгүн, сапатын жогорулатуу үчүн инновацияларды киргизишет

Дыйканчылык чоң жоопкерчиликти талап кылат анткени, дыйкандын эмгегинен анын жеке үй-бүлөсүнүн гана жыргалчылыгы эмес, бүтүндөй аймактардын азык-түлүк коопсуздугу көз каранды. Ошондой болсо да, оорчулуктарга карабастан көптөгөн дыйкандар өзүнүн жумушун жакшы көрүшөт, сүйүшөт.

Заманбап дүйнөдө фермерлер улам технологиялуу болууда — талааларга көзөмөл жүргүзүү үчүн дрондорду учуруп, топуракты анализдөөчү датчиктерди колдонушууда. Ошондой эле, рынокту анализдөө жана процесстерди оптималдаштыруу жана автоматташтыруу үчүн санарип платформаларды колдонууга өтүүдө.

Дыйкан — жөн гана адистешкен адам эмес, бул жашоо образы, эмгек, жерге жана жаныбарларга кам көрүү, ошондой эле дайыма өнүгүүгө умтулуу.

Кыргыз мифологиясында
Кыргыз мифологиясында баба дыйкан эгиндин, дандын ээси, калкалоочусу саналат. Ал мифтик элестетүүдө «Боз кептер» образында баяндалат.

Баба дыйкан үрөндүн өнүшү эгинге илдет аралабоосун, данга береке берүүсүн калкалап сактап турат имиш.

Кыргыздар дандын берекелүү болушун баба дыйкандан күтүп, биринчи кызылды сузарда аны дөбөдөй кылып үйүп, кой союп, кызылдын үстүнө кан чачып баба дыйкандын жолун жолдойт.

Кызылды үймөгү менен түнөтүп, баба дыйкан боз кептер болуп учуп келип, үймөккө конушун күтөт. Боз кептер келип, кызылга конуп кетчү болсо данга береке берет имиш.

Баба дыйкандан үрөн сепкенде, орок оргондо, дан сузарда тилек тилөө, андан береке күтүү кыргыздардын эмгек ырларында, ырым ырларында көптөн кезигет. Дан сузарда кыргыздарда дагы бир жосун калыпташкан болуп, «Аккуланын акы үчүн» элден мурда бир күрөк сузуп алып коет экен.

Мында бир нерсеге кайрыла кетүүгө туура келет. «Аккула» Манас атанын аты, аны тай кезинде Манас эккен буудайга теңешип (алмашылып) келген. Кайыптан бүткөн кулун эле. Бул жерде Баба дыйкандан береке күтүү, Аккулага «кепсен» алып коюу кандайдыр бир желенин эки көзүндөй көрүнүп турат.

Кыргызда үрөн сепкенде «менин колум эмес, баба-дыйкандын колу», — деп себет. Орок салганда, же кырман салганда «баба-дыйкан берекесин бер» деп тилек кылат. Булардын бардыгы эгиндин, дандын ээси, аны калкалоочу коргоочу атасы болот деген түшүнүк боюнча элестетилген Баба дыйкан образы болуп эсептелет.

Баба дыйкан образы эгинди, данды өздөштүргөн, жапайылыктан жайдарылаштырып эккен Баба дыйкандын мифтик элестетилиши болсо керек.